Help Us Improve Our Site

Πέμπτη 31 Οκτωβρίου 2013

Ποιός κατέστρεψε την Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας;

 


 Τι συνέβη στη Βασιλική Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας; Μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι ιδρύθηκε από τον Πτολεμαίο Β' Σωτήρα. 

Αποτελούσε τμήμα του Μουσείου που βρισκόταν στο βασιλικό ανάκτορο της Αλεξάνδρειας.

Αυτή η μεγάλη αρχαία πόλη, που κατέχει ένα μικρό κομμάτι γης στις ακτές της Μεσογείου, ιδρύθηκε από τον Μέγα Αλέξανδρο κατά την επίσκεψή του στην Αίγυπτο και έγινε η πρωτεύουσα της τελευταίας δυναστείας των Φαραώ, η οποία καταγόταν από το στρατηγό του Αλεξάνδρου Πτολεμαίο. Η Βασιλική Βιβλιοθήκη, αποτελούσε μέρος του Μουσείου, όμως παραμένει ασαφές αν αποτελούσε ξεχωριστό κτίριο.

Διάφορες ιστορίες για την εξαφάνιση της κυκλοφορούν εδώ και αιώνες και χρονολογούνται τουλάχιστον από τον πρώτο μ.Χ. αιώνα. Διαπιστώνουμε ότι για την καταστροφή ευθύνονται οι τρεις δυνάμεις κατοχής που κυβέρνησαν την Αλεξάνδρεια αφού την έχασαν οιΈλληνες. Θα αναφερθούμε πρώτα στις ιστορίες όπως τις ακούμε σήμερα - χωρίς αναφορές και μερικές σε μεγάλο βαθμό ανακριβείς. Στη συνέχεια θα προσπαθήσουμε να εξακριβώσουμε ποιός ήταν ο υπαίτιος της καταστροφής της βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας.

Οι ύποπτοι είναι ένας ρωμαίος, ένας χριστιανός και τέλος ένας μουσουλμάνος - ο Ιούλιος Καίσαρας, ο πατριάρχης Θεόφιλος της Αλεξάνδρειας και ο Χαλίφης Ομάρ της Δαμασκού. Θα προσπαθήσουμε να φτάσουμε στην πιο αξιόπιστη ιστορία σχετικά με τηνκαταστροφή της βιβλιοθήκης, αναλύοντας την πληθώρα σχετικών πηγών.

Ιούλιος Καίσαρας

Ας δούμε πρώτα την κυρίαρχη ιστορία:

"Λέγεται συχνά ότι οι Ρωμαίοι ήταν πολιτισμένοι, όμως ο πιο διάσημος στρατηγός τους είναι υπεύθυνος για τη μεγαλύτερη πράξη βανδαλισμού της αρχαιότητας. Ο Ιούλιος Καίσαρας επιτέθηκε στην Αλεξάνδρεια, καταδιώκοντας τον μεγαλύτερο αντίπαλο του Πομπήιο, όταν κατάλαβε πως ο Αιγυπτιακός στόλος επρόκειτο να τον αποκόψει. Συνειδητοποιώντας ότι αυτό θα τον αφήνε σε απελπιστικά δύσκολη θέση, έδρασε αποφασιστικά στέλνοντας φλεγόμενα πλοία στο λιμάνι. Το σχέδιο του πέτυχε και ο εχθρικός στόλος σύντομα πήρε φωτιά. Αλλά η φωτιά δεν σταμάτησε στα πλοία.

Πέρασε στην αποβάθρα η οποία ήταν γεμάτη με εύφλεκτα υλικά, έτοιμα για εξαγωγή. Κατόπιν εξαπλώθηκε στην πόλη και πριν προλάβει κανείς να τη σταματήσει, πήρε φωτιά η ίδια η Μεγάλη Βιβλιοθήκη με αποτέλεσμα 400.000 ανεκτίμητοι χειρόγραφοι πάπυροι να γίνουν στάχτη. Όσο για τον ίδιο τον Καίσαρα, δεν θεώρησε το γεγονός αυτό αρκετά σημαντικό ώστε να το αναφέρει στα απομνημονεύματά του".

Ο Ιούλιος Καίσαρας βρισκόταν πράγματι στην Αλεξάνδρεια το 47-48 π.Χ. καταδιώκοντας τον αντίπαλο του Πομπήιο. Ο Καίσαρας κατάφερε να καταλάβει την πόλη χωρίς κανένα πρόβλημα μετά την καταστροφή του Αιγυπτιακού στόλου και διέμενε στο παλάτι με την Κλεοπάτρα, όταν άρχισαν τα προβλήματα. Μερικά από τα πρωτοπαλίκαρα του Φαραώ επιτέθηκαν με μια αρκετά μεγάλη δύναμη και ο Καίσαρας βρέθηκε ξαφνικά κολλημένος σε μια εχθρική πόλη με πολύ λίγες δυνάμεις. Το ότι κέρδισε παρ'ολα αυτά οφείλεται στην τύχη του και τις ηγετικές του ικανότητες. Αυτό είναι αδιαμφισβήτητο αλλά για να διαλευκάνουμε την τύχη της Βασιλικής Βιβλιοθήκης θα πρέπει να εξετάσουμε τις αρχαίες πηγές.

Ιούλιος Καίσαρας - Οι εμφύλιοι πόλεμοι

Η παλαιότερη αναφορά που έχουμε για αυτά τα γεγονότα βρίσκεται στο βιβλίο "Εμφύλιοι πόλεμοι" που γράφτηκε από τον ίδιο τον Ιούλιο Καίσαρα (πέθανε το 44 π.Χ). Σε αυτό εξηγεί πώς έπρεπε να πυρπολήσει τα ναυπηγεία και τον Αλεξανδρινό στόλο για την ασφάλεια του, καθώς βρισκόταν σε δεινή θέση. Δεν κάνει όμως καμία αναφορά στο αν η φωτιά εξαπλωθηκε πέρα από την ακτή και κατέστρεψε και τη Βασιλική Βιβλιοθήκη.

Η αφήγηση στο βιβλίο σταματάει στην έναρξη της εκστρατείας στην Αίγυπτο και η ιστορία συνεχίζεται στο βιβλίο "Αλεξανδρινός πόλεμος", από έναν από τους υπολοχαγούς του, τον Χίρτιο (πέθανε το 43 π.Χ). Δεν περιλαμβάνει καμία αναφορά σχετική με την πυρπόληση της Αλεξάνδρειας, αντίθετα αναφέρει πως η πόλη δε μπορούσε να καεί εφόσον ήταν χτισμένη όλη από πέτρα.

Αν και αυτό μπορεί να θεωρηθεί ως δήλωση αθωότητας, αξίζει να πούμε πως ένας λόγος για τον οποίο ανέφερε ότι η Αλεξάνδρεια δε μπορούσε να καεί μπορεί να είναι το ότι ήθελε να αποκρύψει την πράξη του.

Η μεταγενέστερη ιστορία απέδειξε πολλές φορές ότι η Αλεξάνδρεια καίγεται ακριβώς όπως και οποιαδήποτε άλλη πόλη.

Η φωτιά αυτή δεν αναφέρεται ούτε στους Φιλιππικούς του Κικέρωνα εναντίον του συμμάχου του Καίσαρα, Μάρκου Αντώνιου. Αυτό, παρόλο που αποτελεί μια πολύτιμη μαρτυρία για την υπεράσπιση του Καίσαρα, μια που ο Κικέρωνας δε συμπαθούσε καθόλου τον τελευταίο, δεν αποτελεί αδιάσειστο επιχείρημα μια που είναι πολύ πιθανό ο Κικέρωνας να μη γνώριζε όλα όσα συνέβησαν, δεν έκρινε απαραίτητο να αναφέρει το συγκεκριμένο γεγονός ή αναφέρεται σε αυτό σε απόσπασμα των έργων του το οποίο δε σώζεται.

Στράβων - Γεωγραφία

Ο Στράβωνας (πέθανε μετά το 24 μ.Χ) βρέθηκε στην Αλεξάνδρεια το 20 π.Χ και πουθενά μέσα στις λεπτομερείς περιγραφές του για το παλάτι και το Μουσείο δεν αναφέρει τη βιβλιοθήκη. Η παράλειψη αυτή εξηγείται συχνά από λόγιους οι οποίοι ισχυρίζονται ότι η βιβλιοθήκη βρισκόταν μέσα στο Μουσείο ή ήταν προσαρτημένη σε αυτό. Όμως ακόμη κι αν ήταν έτσι, η σιωπή του Στράβωνα είναι ύποπτη. Μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η βιβλιοθήκη δεν υπήρχε πλέον αλλά πολιτικοί περιορισμοί επέβαλαν να μην αναφέρεται η τύχη της.

Λίβιος και Φλόρος - Η Επιτομή της Ιστορίας της Ρώμης

Η πρώτη αναφορά της πυρκαγιάς στην Αλεξάνδρεια θα μπορούσε φαινομενικά να προέρχεται από το Λίβιο (πέθανε το 17 μ.Χ) στο έργο του "Η Ιστορία της Ρώμης". Το βιβλίο στο οποίο είχε συμπεριληφθεί η αναφορά αυτή έχει χαθεί, και οι 'Περιλήψεις' που έχουν διασωθεί είναι πολύ σύντομες για να τη περιέχουν.

Ωστόσο, η "Επιτομή" του 2ου αι. που γράφτηκε από το Φλόρο σώθηκε και λέει ότι η φωτιά ξεκίνησε από τον Καίσαρα για να καθαρίσει την περιοχή γύρω από τη θέση του, ώστε ο εχθρός να μην έχει καμία κάλυψη από τα βέλη του στρατού του. Η ίδια η βιβλιοθήκη δεν αναφέρεται από τον Φλόρο, αν και ήταν στην ίδια περιοχή της πόλης που βρισκόταν το παλάτι το οποίο είχε καταλάβει ο Καίσαρας.

Σενέκας - Σχετικά με την ηρεμία του μυαλού

Στην πραγματικότητα ξέρουμε ότι η Βασιλική Βιβλιοθήκη αναφέρεται από το Λίβιο, επειδή αργότερα μνημονεύεται από τον Σενέκα (πέθανε το 65 μ.Χ) στο διάλογο του "Σχετικά με την ηρεμία του μυαλού", στον οποίο αναφέρει επίσης πως καταστράφηκε μεγάλος αριθμός βιβλίων. Κάποιοι υποστηρίζουν πως ο Σενέκας έχει πάρει όλες τις πληροφορίες σχετικά με την καταστροφή της βιβλιοθήκης από τον Λίβιο, αλλά μια προσεκτική ανάγνωση του διαλόγου δεν αποδεικνύει κάτι τέτοιο.

Ο Σενέκας στην πραγματικότητα το μόνο που αναφέρει είναι ότι ο Λίβιος θεωρούσε τη βιβλιοθήκη ως "το πιο διακεκριμένο επίτευγμα της καλαισθησίας και της μέριμνας των βασιλέων" και αυτό μόνο και μόνο για να μπορέσει να διαφωνήσει.

Πλούταρχος και Δίων Κάσσιος - Η ζωή του Καίσαρος και η Ρωμαϊκή Ιστορία

Ο Πλούταρχος (πέθανε το 120 μ.Χ), στο έργο του "Η ζωή του Καίσαρος" κάνει μια αδιάφορη σχετικά αναφορά στην καταστροφή της βιβλιοθήκης. Ο Πλούταρχος παρόλο που δεν έχει κάτι εναντίον του Καίσαρα, τον επικρίνει με ευχαρίστηση, επομένως θα πρέπει να λάβουμε αυτή την αναφορά στα σοβαρά. Επιπλέον, είχε επισκεφθεί την Αλεξάνδρεια και κατά πάσα πιθανότητα θα είχε παρατηρήσει εάν η βιβλιοθήκη εξακολουθούσε να υφίσταται.

Ο Δίων Κάσσιος (πέθανε το 235 μ.Χ) μας λέει ότι οι αποθήκες των βιβλίων που βρίσκονταν κοντά τις αποβάθρες κάηκαν τυχαία από τους άνδρες του Καίσαρα. Τα λόγια του δεν είναι ξεκάθαρα και έχουν οδηγήσει ορισμένους μελετητές στο συμπέρασμα ότι καταστράφηκαν μόνο τα βιβλία που προορίζονταν για εξαγωγή.

Αύλος Γέλλιος - Αττικές Νύχτες

Ο Γέλλιος (πέθανε το 180 μ.Χ.), συμπεριέλαβε στις Αττικές Νύχτες ένα σύντομο απόσπασμα σχετικό με βιβλιοθήκες όπου η καταστροφή της Βασιλικής Βιβλιοθήκης αναφέρεται ότι έγινε από ατύχημα κατά τη διάρκεια του πρώτου πολέμου των Ρωμαίων κατά της Αλεξάνδρειας, όταν βοηθητικοί στρατιώτες έβαλαν φωτιά. Αυτός ο πρώτος πόλεμος ήταν η εκστρατεία του Καίσαρα και ο δεύτερος ήταν όταν ο Οκταβιανός πήρε την Αίγυπτο από το Μάρκο Αντώνιο και την Κλεοπάτρα. Ο Γέλλιος αναφέρει πως κάηκαν 700.000 βιβλία.

Αμμιανός Μαρκελλίνος και Ορόσιος - Ρωμαϊκή Ιστορία και Ιστορία κατά των ειδωλολατρών

Ένας από τους τελευταίους ειδωλολάτρες Ρωμαίους ιστορικούς, ο Αμμιανός Μαρκελλίνος (πέθανε το 395 μ.Χ.), μας λέει για την τύχη της βιβλιοθήκης γράφοντας για την πόλη της Αλεξάνδρειας στη "Ρωμαϊκή Ιστορία" του. Αναφέρει ότι το γεγονός πως η πυρκαγιά ξεκίνησε από τον Ιούλιο Καίσαρα αποτελεί την "ομόφωνη άποψη των αρχαίων συγγραφέων", αλλά συγχέει το κτίριο της βιβλιοθήκης με το Σεράπειο και αυξάνει τον αριθμό των παπύρων που καταστράφηκαν σε 700.000 (ίσως η πηγή του είναι ο Γέλλιος).

Η ιστορία επαναλαμβάνεται από τον Ορόσιο, έναν πρώιμο χριστιανό ιστορικό (πέθανε μετά το 415 μ.Χ.), ο οποίος αναφέρει στην "Ιστορία κατά των ειδωλολατρών" πως οι κατεστραμμένοι πάπυροι αριθμούσαν τους 400.000.

Και οι δύο αυτοί συγγραφείς είναι πολύ μεταγενέστεροι για να αποτελούν ακριβείς πηγές από μόνοι τους, όμως μας λένε ότι από τον τέταρτο αιώνα πιστεύονταν ευρέως οτι η Βασιλική Βιβλιοθήκη είχε καταστραφεί από τον Ιούλιο Καίσαρα. Θα τους ξαναδούμε παρακάτω σε σχέση με την καταστροφή του Σεράπειου, που συνέβη στα δικά τους χρόνια.


Συγκεντρώνοντας τις παραπάνω πηγές, μπορούμε να συμπεράνουμε τα εξής:

* Οι πρώτες περιγραφές τoυ Αλεξανδρινoύ Πολέμου, γραμμένες είτε από τον Καίσαρα είτε από τους στενούς φίλους του, καλύπτουν εσκεμμένα οτιδήποτε αντανακλά άσχημα πάνω στον σπουδαίο άνδρα. Δεν αποτελεί συνεπώς έκπληξη η σιωπή τους για τον εμπρησμό της μεγαλύτερης βιβλιοθήκης του κόσμου, ακόμα και αν συνέβη τυχαία.

* Η βιβλιοθήκη δεν υπήρχε ως ξεχωριστό κτίριο την εποχή της επίσκεψης του Στράβωνα το 20 π.Χ.

* Η πεποίθηση ότι Καίσαρας είχε καταστρέψει τη βιβλιοθήκη ήταν διαδεδομένη από την εποχή που η οικογένεια του έπαψε να κατέχει τον αυτοκρατορικό θρόνο στα τέλη του πρώτου μ.Χ. αιώνα. Ο Πλούταρχος, ο Γέλλιος και ο Σενέκας αποτελούν την απόδειξη γι' αυτό. Πρέπει επομένως να υποθέσουμε ότι η βιβλιοθήκη δεν υπήρχε τότε. Ο Πλούταρχος ιδιαίτερα, ως Έλληνας, σίγουρα θα ήξερε εάν υπήρχε.

Μπορεί τα αναγνωστήρια, τα οποία αποτελούσαν μέρος του Μουσείου, να επέζησαν, όμως όπως μας λένε όλες οι πηγές, τα βιβλία κάηκαν από τον Ιούλιο Καίσαρα.

Θεόφιλος

Και πάλι, ας δούμε πρώτα την κυρίαρχη ιστορία:

Ο Θεόφιλος, ο Πατριάρχης της Αλεξανδρείας, είναι επίσης και ο προστάτης άγιος των εμπρηστών. Καθώς ο Χριστιανισμός στραγγάλιζε σιγά-σιγά τον κλασικό πολιτισμό, τον τέταρτο αιώνα ήταν πολύ δύσκολο να είναι κανείς ειδωλολάτρης. Στην Αλεξάνδρεια βρισκόταν ο μεγάλος ναός του Σέραπι, που ονομαζόταν Σεράπειο και κολλητά σε αυτό ήταν η Μεγάλη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, όπου διατηρούνταν όλη η σοφία των αρχαίων.

Ο Θεόφιλος ήξερε ότι όσο υπήρχε αυτή η γνώση, οι άνθρωποι θα έτειναν λιγότερο να πιστέψουν στην Αγία Γραφή, έτσι ξεκίνησε να καταστρέψει όλους τους ειδωλολατρικούς ναούς. Αλλά το Σεράπειο ήταν ένα τεράστιο κτίσμα, πάνω σε ανάχωμα και πέρα από τις ικανότητες των μαινόμενων χριστιανών φανατικών να το πλήξουν.

Ο Πατριάρχης λοιπόν επικοινώνησε με τη Ρώμη. Από εκεί, ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος ο Μέγας, ο οποίος είχε διατάξει την εξολόθρευση του παγανισμού, έδωσε την άδειά του για την καταστροφή του Σεραπείου. Συνειδητοποιώντας πως δεν θα είχαν καμία τύχη, οι ιερείς και οι ιέρειες εγκατέλειψαν το ναό τους στα νύχια του όχλου ο οποίος εισέβαλε σε αυτόν με αποτέλεσμα το οικοδόμημα να καταστραφεί συθέμελα και τα χειρόγραφα να καούν σε τεράστιες πυρές στους δρόμους της Αλεξάνδρειας.

Ο Θεόφιλος ήταν πράγματι ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας την εποχή που το Σεράπειο είχε μετατραπεί σε χριστιανική εκκλησία αλλά ο ίδιος ποτέ δεν έγινε άγιος. Η ημερομηνία που δίνεται συνήθως για τα γεγονότα είναι το 391 μ.Χ., όταν ήταν αυτοκράτορας ο Θεοδόσιος, ο οποίος "προσηλύτιζε" τους υπηκόους του στο Χριστιανισμό με μεγάλο ζήλο. Η αντιδικία που υπάρχει εδώ είναι ότι υπήρχε και μια άλλη βιβλιοθήκη στο Σεράπειο και ήταν αυτή που κατέστρεψε ο όχλος των χριστιανών κατά τη λεηλασία του ναού. Πρέπει επομένως να διαπιστώσουμε εάν όντως υπήρχε ακόμη μία βιβλιοθήκη εκεί και επίσης αν όντως την κατέστρεψε ο Θεόφιλος.

Ο ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΘΕΟΦΙΛΟΣ ΣΤΟ ΣΕΡΑΠΕΙΟΝ.

Μία από τις πιο γνωστές μαρτυρίες για τη βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας προέρχεται από το 1780 περίπου και είναι αυτή του σημαντικού ιστορικού και οπαδού του Διαφωτισμού, Έντουαρντ Γκίμπον ο οποίος για την καταστροφή κατηγόρησε αποκλειστικά τους χριστιανούς κατά τη διάρκεια των γεγονότων του 391 μ.Χ. επί επισκόπου Θεοφίλου.

Ιστορικοί που διακρίνουν στοιχεία προκατάληψης από τον Γκίμπον ενάντια στον Xριστιανισμό, θεωρούν ότι ο Γκίμπον, από εσφαλμένη εκτίμηση, συνέχεε τη βασιλική βιβλιοθήκη με εκείνη που βρισκόταν κοντά στον ναό του Σέραπι. Σχετικά με τις αναφορές του Γκίμπον για το θέμα αυτό, θα πρέπει να επισημανθεί ότι σε μια αντίστοιχη περίπτωση της ιστορίας, με ευκολία αθώωνε τους Άραβες για την μεγάλη μαρτυρούμενη καταστροφή βιβλίων στην Αλεξάνδρεια στις αρχές του 7ου αιώνα και είναι ενδεικτικό ένα απόσπασμα στο οποίο υπερασπίζει τους Άραβες:

«Αν όμως, οι ογκώδεις τόμοι των διχογνωμιστών, αρειανών και μονοφυσιτών, χρησιμοποιήθηκαν πραγματικά για τη θέρμανση των δημόσιων λουτρών, ο φιλόσοφος θα παραδεχτεί χαμογελώντας ότι εντέλει θυσιάστηκαν για το καλό της ανθρωπότητας»

Τα χρόνια που μεσολάβησαν

Στα χρόνια που μεσολάβησαν, οι πηγές δεν αναφέρουν τίποτα για τη βιβλιοθήκη. Ωστόσο, η Αλεξάνδρεια παρέμεινε το κέντρο των επιστημών ενώ υπήρχαν και άλλες βιβλιοθήκες. Ο αυτοκράτορας Κλαύδιος ίδρυσε την επώνυμη Κλαυδιανή βιβλιοθήκη ως κέντρο ιστορικών μελετών και ο Αδριανός ίδρυσε μια βιβλιοθήκη στο ναό του Καίσαρα κατά την επίσκεψή του στην Αλεξάνδρεια. Ο δε Πλούταρχος μας πληροφορεί ότι ο Μάρκος Αντώνιος έδωσε στην Κλεοπάτρα ως δώρο όλο το περιεχόμενο - περίπου 200.000 πάπυροι - της βιβλιοθήκης της Περγάμου.

Ο Ιωάννης Τζέτζης, βυζαντινολόγος του 12ου αιώνα, στα "Προλεγόμενα στον Αριστοφάνη" δίνει κάποιες λεπτομέρειες σχετικά με τον κατάλογο του ποιητή Καλλίμαχου (πέθανε μετά το 250π.Χ), ο οποίος είπε ότι υπήρχαν περίπου 500.000 πάπυροι στη Βασιλική Βιβλιοθήκη και άλλοι 42.000 περίπου στην εξωτερική ή δημόσια βιβλιοθήκη.

Ο Καλλίμαχος είναι γνωστός ως προς τις αναφορές του στη βιβλιοθήκη του Σεραπείου αν και συχνά οι αναφορές αυτές διεξάγονται συμπερασματικά.

Ο Επίσκοπος Επιφάνιος της Κύπρου (πέθανε το 402 μ.Χ.) στο έργο του "Μέτρα και Σταθμά" (μια ερμηνεία της βίβλου) αναφέρει ότι υπήρχαν πάνω από 50.000 τόμοι στη "θυγατρική" βιβλιοθήκη την οποία τοποθετεί στο Σεράπειο. Οι προηγούμενες παρατηρήσεις μας σχετικά με τους αριθμούς εφαρμόζονται πλήρως εδώ αν και θα ήταν δίκαιο να πούμε ότι υπήρχαν πολλοί λιγότεροι πάπυροι στη θυγατρική από ότι στη Βασιλική Βιβλιοθήκη.

Παρά τη συνέχιση της ακαδημαϊκής δραστηριότητας, η Αλεξάνδρεια υπέστη πολλά μέχρι το 391 μ.Χ. Ο Αύγουστος την υποβάθμισε, οΚαρακάλλας κατέσφαξε πολλούς από τους πολίτες της ως αντίποινα προσβολής που θεώρησε ο ίδιος ότι έγινε στο πρόσωπο του και οΑυρήλιος επίσης λεηλάτησε την πόλη και το παλάτι στο οποίο βρισκόταν το Μουσείο. Τέλος, η πόλη καταστράφηκε σχεδόν ολοκληρωτικά από το Διοκλητιανό στις αρχές του τετάρτου αιώνα.

Αμμιανός Μαρκελλίνος - Ρωμαϊκή Ιστορία

Στην Ρωμαϊκή Ιστορία, ο Αμμιανός υμνεί το Σεράπειο αλλά στη συνέχεια τα συγχέει λίγο και λέει ότι οι βιβλιοθήκες που βρίσκονταν σε αυτό ήταν εκείνες που κάηκαν από τον Καίσαρα κατά τον Αλεξανδρινό πόλεμο. Το σημείο αυτό είναι σημαντικό, επειδή ο Αμμιανός είχε επισκεφθεί την Αλεξάνδρεια, όμως παρόλα αυτά λέει πως "στο Σεράπειο υπήρξαν πολύτιμες βιβλιοθήκες" σε συντελεσμένο χρόνο. Αυτό ήταν πριν το 391 μ.Χ., όταν ο Θεόφιλος και η συμμορία του άρχισαν το "έργο" τους και υποδηλώνει με έμφαση ότι δεν υπήρχαν βιβλία στο ναό κατά τη στιγμή της καταστροφής του.

Ρουφίνος Τυράννιος - Εκκλησιαστική Ιστορία

Η πρώτη περιγραφή για τη λεηλασία του Σεραπείου ήταν σίγουρα αυτή του Σωφρονίου Α', ενός χριστιανού λόγιου, γνωστού από το έργο του "Σχετικά με την ανατροπή του Σέραπι" που έχει χαθεί. Ο Ρουφίνος (πέθανε το 410 μ.Χ.) ήταν ένας Λατίνος ορθόδοξος χριστιανός που πέρασε πολλά χρόνια της ζωής του στην Αλεξάνδρεια. Έφτασε σε αυτήν το 372 μ.Χ. και μολονότι δε γνωρίζουμε αν ήταν ή όχι παρών κατά την καταστροφή του Σεραπείου, ήταν σίγουρα εκεί την ίδια περίπου χρονική περίοδο.

Έκανε μια μάλλον ελεύθερη μετάφραση της Ιστορίας της Εκκλησίας του Ευσέβιου στα λατινικά και στη συνέχεια, πρόσθεσε σε αυτή τα δικά του βιβλία X και XI, συνεχίζοντας την αφήγηση μέχρι τη δική του εποχή. το βιβλίο ΧΙ αποτελεί την καλύτερη πηγή για τα γεγονότα στο Σεράπειο, τα οποία περιγράφει λεπτομερώς. Η αναφορά του σχετικά με τον αριθμό των βιβλίων συμφωνεί σε μεγάλο βαθμό με αυτή που δίνεται παραπάνω. Φαίνεται να εκφράζει τη λύπη του για την καταστροφή του Σεραπείου αλλά θέτει ξεκάθαρα την ευθύνη στους ειδωλολάτρες που υποκίνησαν τον όχλο των χριστιανών.

Ευνάπιος - Βίοι φιλοσόφων

Ο ειδωλολάτρης συγγραφέας Ευνάπιος από την Αντιόχεια (πέθανε μετά το 400 μ.Χ) συμπεριέλαβε τη λεηλασία του Σεραπείου στο βιβλίο του "Βίος Αντωνίου" ο οποίος, πριν πεθάνει το 390 μ.Χ, είχε προφητέψει ότι όλοι οι ειδωλολατρικοί ναοί της Αλεξάνδρειας θα καταστρέφονταν. Εκτός από το ότι ήταν ειδωλολάτρης, ο Ευνάπιος ήταν έντονα αντιχριστιανός και κατέβαλε κάθε προσπάθεια να κάνει τον Θεόφιλο και τους οπαδούς του να φαίνονται όσο το δυνατόν ανόητοι. Η αφήγηση του είναι γεμάτη δηλητήριο και σαρκασμό καθώς περιγράφει τη λεηλασία του ναού ως μάχη δίχως εχθρό. Συνεπώς, αν είχε καταστραφεί η μεγάλη βιβλιοθήκη τότε ο Ευνάπιος σίγουρα θα το είχε αναφέρει. Όμως δεν το κάνει.

Σωκράτης ο Σχολαστικός, Ερμίας και Θεοδώρητος

Ο Σωκράτης ο Σχολαστικός (πέθανε μετά το 450 μ.χ) έγραψε επίσης ένα βιβλίο με τίτλο "Ιστορία της Εκκλησίας" ως συνέχεια αυτή του Ευσέβιου. Ήταν πιο λεπτομερής και γραμμένη στα ελληνικά. Περιέχει ένα κεφάλαιο σχετικά με την καταστροφή του Σεραπείου στο οποίο καταθέτει ότι η πράξη διατάχθηκε από τον αυτοκράτορα, ότι το κτίριο κατεδαφίστηκε και ότι μετατράπηκε αργότερα σε εκκλησία. Και πάλι όμως δεν γίνεται καμία αναφορά στα βιβλία που θα μπορούσαν να βρίσκονται στο Σεράπειο ή τι μπορούσε να έχει συμβεί σε αυτά.Το κείμενο του σχετικά με τα ιερογλυφικά σε σχήμα σταυρού που βρέθηκαν στο ιερό μας δίνει μια ιδέα για το πώς ο Χριστιανισμός μετέτρεπε διάφορα ειδωλολατρικά σύμβολα προς όφελός του.

Οι ιστορίες του Ερμία (πέθανε το 443 μ.Χ.) και του Θεοδώρητου (πέθανε μετά το 457 μ.Χ.) καλύπτουν μια παρόμοια περίοδο. Παρά την ικανοποίηση τους να εκθέσουν λεπτομερώς την καταστροφή του Σεραπείου, δεν αναφέρουν καθόλου τα βιβλία αν και ο Θεοδώρητος λέει ότι κάηκαν τα ξύλινα είδωλα του Σέραπι. Και οι δύο αυτές ιστορίες εξαρτώνται άμεσα από αυτή του Σωκράτη του Σχολαστικού, όμως περιλαμβάνουν στοιχεία και από άλλες πηγές.

Ορόσιος - Ιστορία κατά των ειδωλολατρών

Ο Ορόσιος (πέθανε μετά από το 415 μ.Χ.) ήταν φίλος του Αγίου Αυγουστίνου και έγραψε την Ιστορία κατά των ειδωλολατρών, η οποίαείχε στόχο να δώσει κακή εικόνα σε οτιδήποτε μη-χριστιανικό. Έτσι, ως ιστορικός είναι άχρηστος αλλά στην αναφορά του για τη Μεγάλη Βιβλιοθήκη λέει κάτι που ξεφεύγει από τη συνηθισμένη του μεροληψία, υποδηλώνοντας πως οι χριστιανοί έκαναν κάτι που ήταν λάθος. Διαβάζουμε: "... υπάρχουν στους ναούς κιβώτια με βιβλία που εμείς οι ίδιοι έχουμε δει και όταν λεηλατήθηκαν τα ιερά αυτά, μας λένε, εκκενώθηκαν από δικούς μας ανθρώπους στη δική μας εποχή."

Η δήλωσή του ότι δεν υπήρχε άλλη σημαντική βιβλιοθήκη στην Αλεξάνδρεια κατά την εκστρατεία του Καίσαρα είναι ενδιαφέρουσα και πηγαίνει αντίθετα με την ύπαρξη μιας βιβλιοθήκης μέσα στο Σεράπειο εκείνη την εποχή. Ωστόσο, ο Ορόσιος αποτελεί πολύ μεταγενέστερη πηγή ώστε να φέρει βάρος σε αυτό το θέμα.


Στο μνημειώδες έργο του Edward Gibbon "η Παρακμή και η Πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας" συναντάμε τις πρώτες αναφορές για την καταστροφή της Μεγάλης Βιβλιοθήκης από τους χριστιανούς. Η ιστορία αυτή έγινε δημοφιλής από τον Carl Sagan που την συμπεριλαμβάνει στο Cosmos. Εκεί αναφέρει και τη δολοφονία της φιλοσόφου Υπατίας . Η δράση της Υπατίας θεωρήθηκε επικίνδυνη για την εξάπλωση του Χριστιανισμού. Έτσι, σταδιακά καλλιεργήθηκε κλίμα εναντίον της που οδήγησε στη βίαιη δολοφονία της από ομάδες φανατικών μοναχών. Παρότι η ίδια είχε πολλούς φίλους χριστιανούς, προτίμησε να μείνει πιστή στις αρχαιοελληνικές παραδόσεις.

Ο φόνος της Υπατίας περιγράφεται στα γραπτά του χριστιανού ιστορικού Σωκράτη του Σχολαστικού:

"Όλοι οι άνθρωποι την σεβόταν και την θαύμαζαν για την απλή ταπεινοφροσύνη του μυαλού της. Ωστόσο, πολλοί με πείσμα την ζήλευαν και επειδή συχνά συναντούσε και είχε μεγάλη οικειότητα με τον Ορέστη, ο λαός την κατηγόρησε ότι αυτή ήταν η αιτία που ο Επίσκοπος και ο Ορέστης δεν γινόταν φίλοι.

Με λίγα λόγια, ορισμένοι πεισματάρηδες και απερίσκεπτοι κοκορόμυαλοι με υποκινητή και αρχηγό τους τον Πέτρο, έναν οπαδό αυτής της Εκκλησίας, παρακολουθούσαν αυτή τη γυναίκα να επιστρέφει σπίτι της γυρνώντας από κάπου. Την κατέβασαν με τη βία από την άμαξά της, την μετέφεραν στην Εκκλησία που ονομαζόταν Caesarium, την γύμνωσαν εντελώς, της έσκισαν το δέρμα και έκοψαν τις σάρκες του σώματός της με κοφτερά κοχύλια μέχρι που ξεψύχησε, διαμέλισαν το σώμα της, έφεραν τα μέλη της σε ένα μέρος που ονομαζόταν Κίναρον και τα έκαψαν."

Ηθικός αυτουργός θεωρήθηκε ο επίσκοπος της Αλεξάνδρειας, Κύριλλος, ο οποίος είχε έρθει σε μεγάλη αντίθεση με τον Ρωμαίο Κυβερνήτη της Αιγύπτου και φιλικά διακείμενου προς την Υπατία, Ορέστη.

Χαλίφης Ομάρ

Η ιστορία σύμφωνα με το θρύλο:

Οι μουσουλμάνοι εισέβαλαν στην Αίγυπτο κατά τον έβδομο αιώνα, καθώς ο φανατισμός τους, τους οδηγούσε σε κατακτήσεις οι οποίες θα σχημάτιζαν μια αυτοκρατορία που θα εκτεινόταν από την Ισπανία έως την Ινδία. Η Αίγυπτος δεν αντιστάθηκε σχεδόν καθόλου και οι ντόπιοι βρήκαν την εξουσία του Χαλίφη πιο ανεκτική από εκείνη των Βυζαντινών πριν από αυτόν. Ωστόσο, όταν ένας Χριστιανός που ονομαζόταν Ιωάννης ενημέρωσε τον τοπικό Άραβα στρατηγό ότι υπήρχε στην Αλεξάνδρεια μια μεγάλη βιβλιοθήκη η οποία κρατούσε όλες τις γνώσεις του κόσμου, αυτός αναστατώθηκε.

Τελικά έστειλε μήνυμα στη Μέκκα από όπου ο Χαλίφης Ομάρ διέταξε πως όλα τα βιβλία στη βιβλιοθήκη θα έπρέπε να καταστραφούν, επειδή, όπως είπε "είτε θα αντικρούουν το Κοράνι, και στην περίπτωση αυτή θα είναι αιρετικά, είτε θα συμφωνούν με αυτό, οπότε θα είναι περιττά".

Ως εκ τούτου, όλα τα βιβλία και οι πάπυροι της βιβλιοθήκης δόθηκαν ως καύσιμο στα λουτρά της πόλης. Τόσο τεράστιος ήταν ο όγκος της βιβλιογραφίας ώστε χρειάστηκαν έξι μήνες για να απανθρακωθούν θερμαίνοντας τις σάουνες των κατακτητών.

Ο επικεφαλής των Μουσουλμανικών δυνάμεων ο οποίος κατέλαβε την Αίγυπτο το 640 μ.Χ. ονομαζόταν 'Amr και ήταν αυτός που υποτίθεται ότι ρώτησε τον Ομάρ τι να κάνει με την περίφημη βιβλιοθήκη που βρέθηκε υπό τον έλεγχο του.

Λίγες μόνο πηγές χρειάζεται να εξετάσουμε και είναι πολύ μεταγενέστερες. Η πρώτη προέρχεται από το 12ο αιώνα και είναι γραμμένη από τον Abd al Latif (πέθανε το 1231) ο οποίος, στο βιβλίο "Απολογισμός της Αιγύπτου", καθώς περιγράφει την Αλεξάνδρεια, αναφέρει τα ερείπια του Σεραπείου. Τα προβλήματα με αυτό ως ιστορικό ντοκουμέντο, είναι τεράστια και ανυπέρβλητα, καθώς παραδέχεται ότι η πηγή των πληροφοριών του προέρχεται από φήμες.

Το δέκατο τρίτο αιώνα ο μεγάλος Ιακωβίτης χριστιανός Επίσκοπος Γρηγόριος Μπαρ (Hebræus-πέθανε το 1286), που ονομάζεται Abû 'l Faraj στα αραβικά, ξεκαθαρίζει την ιστορία και περιλαμβάνει το περίφημο επίγραμμα από το Κοράνι. Δεν υπάρχει κανένα στοιχείο σχετικό με το πού βρήκε την ιστορία, αλλά φαίνεται ότι πρόκειται για μια ιστορία που έκανε το γύρο μεταξύ των Χριστιανών που ζούσαν κάτω από την κυριαρχία των μουσουλμάνων.

Ο Γρηγόριος κατέγραψε άφθονες παρατραβηγμένες ιστορίες σχετικά με οιωνούς και τερατουργήματα έτσι θα πρέπει αυτή η ιστορία να αντιμετωπιστεί με καχυποψία.

Στο βιβλίο "Η Εξαφανισμένη Βιβλιοθήκη", ο Canfora αναφέρει ένα Συριακό χειρόγραφο που δημοσιεύθηκε στο Παρίσι στα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα, του François Nau. Γράφτηκε από έναν χριστιανό μοναχό τον ένατο αιώνα και περιγράφει με λεπτομέρειες τη συνομιλία μεταξύ του Ιωάννη και του Χαλίφη Ομάρ. Στη γαλλική μετάφραση του βιβλίου αυτού όμως δεν υπάρχει αναφορά σε καμία βιβλιοθήκη και φαίνεται να αποτελεί παράδειγμα θεολογικού διαλόγου μεταξύ δύο ατόμων. Με άλλα λόγια, δεν είναι ιστορικό και ούτε αξιώνεται ως τέτοιο.

Τα σφάλματα στις πηγές είναι προφανή και η ίδια η ιστορία είναι σχεδόν εντελώς απίστευτη. Κατ 'αρχάς,ο Γρηγόριος Μπαρ εκπροσωπεί το χριστιανό στην ιστορία του, δηλαδή κάποιον Ιωάννη από το Βυζάντιο, ο οποίος ήταν νεκρός την εποχή της μουσουλμανικής εισβολής. Επίσης, το ότι η βιβλιοθήκη έκανε έξι μήνες για να καεί είναι απλά φαντασία και το είδος της υπερβολής που μπορεί να περιμένει κανείς από τους αραβικούς θρύλους όπως οι "Αραβικές Νύχτες".

Ωστόσο, η διάσημη παρατήρηση του Alfred Butler, ότι τα βιβλία της βιβλιοθήκης ήταν φτιαγμένα από περγαμηνή, η οποία είναι υλικό που δεν καίγεται, δεν είναι αλήθεια. Οι πολύ μεταγενέστερες πηγές είναι ύποπτες, καθώς δεν υπάρχει ίχνος αυτής της θηριωδίας σε καμία προγενέστερη λογοτεχνία - ακόμη και στο Κοπτικό Χριστιανικό χρονικό του Ιωάννη Νικίου (πέθανε το 640 μ.Χ.) ο οποίος κατέγραψε την Αραβική εισβολή.Τέλος, η ιστορία προέρχεται από έναν χριστιανό διανοούμενο ο οποίος ήταν πολύ πρόθυμος να κακολογήσει τη μουσουλμανική θρησκεία. Εδώ ίσως Θα πρέπει λοιπόν να την απορρίψουμε ως θρύλο.

Μεσσηνία: Το αρχαιότερο γραπτό κείμενο της Ευρώπης

 


Στην Ίκλαινα Μεσσηνίας, το μέρος στο οποίο με την αρχαιολογική σκαπάνη του έφερε στο φως το αρχαιότερο γραπτό κείμενο της Ευρώπης σε πήλινη πινακίδα, «επιστρέφει» ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Μιζούρι-Σεντ Λούις (UMSL), Μιχάλης Κοσμόπουλος, συνοδευόμενος από την ανασκαφική ομάδα του.


Tο γεγονός καταγράφεται στο τελευταίο τεύχος του περιοδικού Archaeology, καθώς και στο ιστολόγιο του Πανεπιστημίου UMSL, που επισημαίνουν ότι, για περισσότερα από 10 χρόνια ο Μιχάλης Κοσμόπουλος κάθε καλοκαίρι εργάζεται κοντά στο μικρό χωριό της νοτιοδυτικής Ελλάδας, μέσα σ’ έναν ελαιώνα.


Μαζί του βρίσκεται και η ανασκαφική του ομάδα, που αποτελείται κυρίως από φοιτητές και εθελοντές, οι οποίοι προβλέπεται να ζήσουν μια ανεπανάληπτη εμπειρία, σύμφωνα με το ιστολόγιο του αμερικανικού Πανεπιστημίου.


Η ανακάλυψη από τον κ. Κοσμόπουλο, το καλοκαίρι του 2010, της πήλινης πινακίδας με πρώιμη γραμμική Β γραφή, ηλικίας 3500 ετών, άλλαξε τα δεδομένα για την ιστορία της παιδείας και της γραφειοκρατίας στον δυτικό κόσμο.


Όπως, μάλιστα, είχε πει τότε ο ίδιος, η πινακίδα –που βρέθηκε μέσα σε αρχαίο αποθέτη και σώθηκε τυχαία όταν κάηκε από φωτιά που άναψε σε σωρό σκουπιδιών- αποτελεί τη μεγαλύτερη έκπληξη του πολυετούς προγράμματος.


Οι πινακίδες γραμμικής Β χρησιμοποιήθηκαν κυρίως για την τήρηση λογιστικών αρχείων στα μυκηναϊκά ανάκτορα, γι’ αυτό τα ερωτήματα που γεννιούνται για την πινακίδα της Ίκλαινας –που την εποχή που χρονολογείται ο μυκηναϊκός οικισμός της αποτελούσε ένα μικρό δορυφόρο της Πύλου- μένει να διευκρινιστούν.

Καλλυντικά και Αρώματα στην Ελληνική Αρχαιότητα

699_256 



 Τα αρώματα, τα καταπλάσματα και οι αλοιφές, έπαιζαν σπουδαίο ρόλο στις ποικίλες εκδηλώσεις της καθημερινής ζωής των αρχαίων. Στις αρχαίες πηγές γενικά γίνεται αναφορά σε σχετικά προϊόντα, όπως για παράδειγμα στον Όμηρο, στον Αρχίλοχο, τη Σαπφώ, τον Αλκαίο και τον Ανακρέοντα.





Η χρήση των προϊόντων αυτών θα πρέπει να ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη στην εποχή του Σόλωνα, γεγονός που οδήγησε το νομοθέτη στο να απαγορέψει τους άντρες να πουλάνε αρώματα και αλοιφές. Ο Σωκράτης, ο Αριστοφάνης και ο Θουκυδίδης διαμαρτύρονται επίσης για τη χρήση αρωμάτων από τους άντρες. Ο Μέγας Αλέξανδρος γνωρίζουμε ότι…



ανάμεσα στα υπόλοιπα υπάρχοντα του Δαρείου ανακάλυψε και ένα κιβώτιο με αρώματα, πολυτέλεια την οποία υιοθέτησαν έπειτα οι συμπατριώτες του, μαζί με διάφορες άλλες τρυφές.

Ο Ξενοφώντας αναφέρει ότι οι Πέρσες διέθεταν κοσμητές, δηλαδή αρωματοποιούς για να τους τρίβουν και να τους κάνουν όμορφους. Από τον Πλίνιο πληροφορούμαστε επίσης πώς κατά περιόδους υπήρχαν αρώματα τα οποία ήταν στη μόδα. Έτσι για παράδειγμα το άρωμα από τη Δήλο έδωσε τη θέση του σ’ αυτό από τη Μένδη της Αιγύπτου, ενώ αυτό της Κορίνθου στο άρωμα της Κυζίκου. Γενικά στον ελλαδικό χώρο υπήρχαν σημαντικά κέντρα παρασκευής αρωμάτων, όπως η Κόρινθος και η Χαιρώνεια η οποία ήταν διάσημη για την κρύα αλοιφή από τον κρίνο, η οποία παρασκευάζονταν και στα χρόνια του Παυσανία το 180 μ.Χ. Το σημαντικότερο όμως κέντρο του ελληνικού κόσμου για την παραγωγή καλλυντικών, αλοιφών και αρωμάτων από την ελληνιστική περίοδο και εξής ήταν η Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου.



Οι αρχαίοι Μεσογειακοί λαοί, οι Αιγύπτιοι, οι Φοίνικες, οι Σύριοι και οι Παλαιστίνιοι κατείχαν τη γνώση της παρασκευής αρωμάτων και καλλυντικών τα οποία μέσω του εμπορίου διαδόθηκαν στους αρχαίους Μινωίτες και Μυκηναΐους οι οποίοι κατασκεύαζαν επίσης ανάλογα προϊόντα, σε μικρότερη όμως κλίμακα. Για την παρασκευή των καλλυντικών προϊόντων, των αλοιφών και των αρωμάτων χρησιμοποιούνταν από τους λαούς της Ανατολής διάφορα αρωματικά φυτά και βότανα, ρίζες, ξύλα, άνθη, φρούτα, σπόροι και ρετσίνι. Όλα αυτά αναμειγνύονταν με διάφορες άλλες ουσίες, όχι μόνο για καλλωπισμό, αλλά και για την προστασία και τον καθαρισμό του σώματος. Κάποιες προφανώς από τις πρώτες ύλες για την παραγωγή των ποικίλλων αυτών σκευασμάτων εισάγονταν από έξω, ενώ πολλά από τα παραγόμενα προϊόντα εξάγονταν σε άλλους λαούς.

Μυρωδιές στην αρχαία Ελλάδα μέσα από κείμενα
Η όσφρηση κατέχει στο αριστοτελικό σύστημα των πέντε αισθήσεων τη τρίτη θέση μετά από την όραση και την ακοή, τις κυρίως γνωσιολογικές αισθήσεις. Και αυτό γιατί η οσμή συνδυάζει την αισθηματική διάσταση του ευχάριστου ή δυσάρεστου, τη πολιτισμική διάσταση των κανόνων της ευωδίας ή δυσοσμίας και τη κοινωνική διάσταση του περιβάλλοντος των ανθρωπίνων επαφών.
Πώς μύριζε όμως η Αθήνα του 500 π.Χ;


Μία από τις σημαντικότερες πηγές πληροφοριών είναι το κείμενο “Δειπνοσοφισταί” του Αθήναιου εκ Ναυκράτιδος. Προέλευση του κειμένου είναι ο βυζαντινός κώδικας από τη βιβλιοθήκη της Κωνσταντινουπόλεως που εμφανίστηκε το 1423 στη Βενετία. Θέμα των “Δειπνοσοφιστών” είναι μία ιδεατή συνεστίαση, συμπόσιο ή δείπνος, που λαμβάνει χώρα στον οίκο ενός Ρωμαίου, γνωστού ως P. Livius Larensis, το 228 μ.Χ.στη Ρώμη. Στο δείπνο παίρνουν μέρος τριάντα ιστορικές προσωπικότητες, Έλληνες και Ρωμαίοι, που συζητούν περί πολιτισμικής και κοινωνικής ζωής, περί εθίμων και ηθών, με αναφορά στη μυθολογία, στην ιστορία, στη φιλοσοφία και στη ποίηση. Επανειλημμένως κατά τη διάρκεια της συνεστιάσεως γίνεται λόγος για τη καθημερινή ζωή στην Αθήνα, και γι’ αυτό οι “Δειπνοσοφισταί” είναι μεταξύ άλλων πηγή πληροφοριών για τις οσμές και τα αρώματα της πόλεως των Αθηνών.


Έτσι μαθαίνουμε ότι στην Αθήνα της κλασικής εποχής εκτιμάτο η ευωδία, αλλά όχι τα μεθυστικά αρώματα της Ανατολής που εθύμιζαν τη περσική, λυδική χλιδή που θεωρείτο μη ελληνοπρεπής.
Τα εξωτικά αρώματα της Ανατολής ήταν γνωστά όπως πληροφορούμεθα από το Θεόφραστο, φιλόσοφο, βοτανολόγο και συγγραφέα του βιβλίου “Περί Οσμών”.


Για τους οικιακούς χώρους στην Αθήνα ίσχυε σχολαστική καθαριότητα. Τα δωμάτια και οι ιματιοθήκες μοσχοβολούσαν άρωμα λεμονιού, μήλο των Εσπερίδων, και το άρωμα του ροδάκινου, περσικό μήλο, προστάτευε τα ενδύματα από σκόρους και άλλα έντομα. Την υπερβολική ευωδία τη θεωρούσαν ως ματαιόδοξη, όμως της δόθηκε και μία θετική σημασία σε θεωρητικό επίπεδο. Έτσι ο Αριστοτέλης στα “Ηθικά Νικομάχεια” θεωρεί ότι τα αρώματα των Χαρίτων που ακολουθούσαν την Αφροδίτης, συντελούσαν στις κοινωνικές επαφές των ανθρώπων.



Αντιθέτως ο Αριστοφάνης γελοιοποιεί τα διάχυτα μύρα των Χαρίτων στη κωμωδία “Πλούτος”. Και αυτό όχι μόνο μία φορά. Η υπερβολική χρήση αρωμάτων, αλοιφών και καλλυντικών, με μία λέξη η φιλαρέσκεια της Αφροδίτης, των Χαρίτων και του Άδωνη, είναι συχνά θέμα γελοιοποιήσεως στις κωμωδίες. Στην ίδια διάσταση, στη κωμωδία “Πλούτος” ο Αριστοφάνης διακωμωδεί τη σχέση Αφροδίτης και γαμηλίου τελετής και τη χρήση των μύρων στο καλλωπισμό της νύφης.

Και ο Ξενοφώντας στο έργο του “Οικονομικός” αναφέρεται στο διάλογο μεταξύ του Σωκράτη και του συνομιλητή του Ισχόμαχου, ο οποίος περιγράφει τη μανία καλλωπισμού της νεαρής συζύγου του με ζωηρά χρώματα .


Η αγορά είχε και μυρωδιές και αρώματα. Κρασιά και μούστος εξέπεμπαν το δικό τους άρωμα, της Ρόδου, της Θάσου, της Σάμου, της Χίου, της Θράκης, και η μέθη, όπως λέει ο Ξενοφώντας στο Συμπόσιο γαληνεύει τη ψυχή . Οι φούρνοι έβγαζαν ψωμί άσπρο και μελόπιτα για τους εύπορους, κριθαρένιο για το λαό, τη λεγόμενη “μάζα”, προερχόμενη από χυλό κριθαρένιου αλευριού, νερό και λάδι. Ο “σίτος” όπως μαθαίνουμε από τον Αριστοτέλη στο περί “Φυσικής Ακροάσεως” έργο του συμπληρωνόταν από τον “όψο”, τυριά, μέλι, ξηρούς καρπούς, όσπρια και μία μεγάλη ποικιλία χορταρικών, μαρούλια, σέλινα, ραπάνια, φασόλια, μολόχες, κρεμμύδια. Μυρωδικά βότανα και φρούτα σκόρπιζαν μυρωδιές και αρώματα. Οι Αθηναίοι έτρωγαν σπανίως κρέας, χοιρινό, αίγα και μοσχάρι, και όταν έτρωγαν κρέας προέρχετο από θυσιαζόμενα ζώα. Ο Μένανδρος σε ένα απόσπασμα του περί δεισιδαιμονίας και θρησκοληψίας στιγματίζει την μικροψυχία των πιστών που αφιερώνουν στους θεούς τα απομεινάρια των ζώων, χολή, εντόσθια και κόκαλα, τα δε καλλίτερα κομμάτια τα καταναλώνουν οι ίδιοι.


Αλλά να μην ξεχνάμε τα ψαρικά. Η ευωδία των ψαρικών ήταν θεσπέσια. Η αγορά ευωδίαζε από ψάρια όλων των ειδών, φρέσκα, καπνιστά, παστά, μικρά και μεγάλα, γλώσσες, λαβράκια πέρκες, χέλια από τη Λίμνη της Κοπαϊδας, καβούρια, αστακούς, στρείδια και μύδια.


Γενικά η αγορά και τα τρόφιμα είναι συχνά θέμα των κωμωδιών του Μενάνδρου και του Αριστοφάνη κυρίως μέσα από το ρόλο του φαφλατά μάγειρα. Το δε κείμενο “Δειπνοσοφισταί” είναι στη κυριολεξία εγχειρίδιο συνταγών μαγειρικής και διαιτητικής, αν και όχι το μοναδικό, γιατί υπάρχουν πολλές πηγές, ολόκληρα βιβλία μαγειρικής της Αρχαιότητας. Στη συγκεκριμένη περίπτωση των “Δειπνοσοφιστών” θέμα των συζητήσεων των συνδαιτυμόνων είναι η ετοιμασία και το σερβίρισμα των εδεσμάτων, η ποικιλία των ποτών και των καρυκευμάτων, με μία λέξη, η ευωχία. Στην κυριολεξία η ευωδία των γευστικών αρωμάτων γίνεται πραγματικότητα μέσω της λαμπρότητας και της παραστατικότητας του κειμένου του Αθήναιου.


Απαραίτητα στις συνεστιάσεις και στις εορταστικές τελετές των ευπόρων ήταν οι στέφανοι από κισσό, δάφνη, μυρτιά, κωνοφόρα, σέλινο, άνηθο, δυόσμο, τριαντάφυλλα, μενεξέδες και άνθη εποχής. Τα στεφάνια βαπτίζονταν επί πλέον σε αρωματικά έλαια και από ιατρικής απόψεως η ευωδία και οι αναθυμιάσεις τους δρούσαν κατά του πονοκεφάλου, της ζάλης του κρασιού, της δυσοσμίας του στόματος, και της δυσπεψίας, όπως αναφέρει ο Αθήναιος.


Όσο αφορά το ανθρώπινο σώμα έπρεπε υγεία και καλλωπισμός να συμβαδίζουν. Ο άνθρωπος έπρεπε να είναι ωραίος και καθαρός. Μετά το λουτρό στη καθημερινή ζωή, μετά το λουτρό των ξένων και μετά το λουτρό των αθλητών ακολουθούσε τριβή του σώματος με ελαιώδεις αρωματικές ουσίες όπως μαθαίνουμε από τον Αθήναιο, αλλά αυτό πάντα εν μέτρω. Το σαπούνι δεν ήταν γνωστό. Στο νερό του λουτρού προσέθεταν νάτριο και άλλα άλατα. Ο Θουκυδίδης αναφέρει ότι στο νερό του λουτρού που προερχόταν από τη πηγή Καλλιρρόη προσέθεταν ελαιόλαδο, αμυγδαλέλαιο και καρυδέλαιο.


Γύρω από τη γαμήλια τελετή μία σειρά εθίμων υπαγόρευε ευωδίες για τη περιποίηση του σώματος του γαμπρού και της νύφης, των χώρων, του επιθαλαμίου και του γεύματος. Στους “Αχαρνείς” του Αριστοφάνη έχουμε μία ακριβή περιγραφή της περιποιήσεως του μέλλοντος γαμπρού Δικαιόπολη. Λουτρά με ευωδιαστά βότανα, ίριδες, νάρκισσους ρόδα, κρίνους για τη περιποίηση του σώματος, στέφανοι από μυρτιά για τη τελετή, αρωματικά φρούτα, κυρίως κυδώνια, για τους νεόνυμφους, ευωδιαστές αναθυμιάσεις για το περιβάλλον του εορτασμού.



Στις παλαίστρες και στο γυμναστήριο είχε το ελαιόλαδο θρησκευτική και ιατρική σημασία, χαλάρωμα των μυών, αποφυγή τραυματισμών του δέρματος, προστασία από τον ήλιο και τη σκόνη, αυτά κατά το Θουκυδίδη. Μετά την άθληση ακολουθούσε καθαριότητα πάλι με ελαιώδεις ουσίες. Η ίδια η Αθηνά, θεά της φρόνησης, του νου και της αρετής, σε αντίθεση προς τα μύρα, τα ρόδα και το λιβάνι της Αφροδίτης, αλειφόταν κυρίως με ελαιόλαδο μετά την άθληση.

Στην υγιεινή και την ιατρική αναφέρονται στις θεραπευτικές ιδιότητες των φυτών σε μία ισορροπία μεταξύ μαγείας και φαρμακολογίας, μέσα από ιατρικά κείμενα πρωταρχικής σημασίας, όπως την “Ιπποκράτειο Συλλογή” του Ιπποκράτη, τη “Περί φυτών ιστορία” του Θεόφραστου , το “Περί ιατρικής ύλης” έργο του Διοσκουρίδη, και τα πολλαπλά έργα του Γαληνού περί φυσιολογίας, ανατομίας, χειρουργικής, και θεραπευτικής. Αλλά και μη ιατρικά κείμενα όπως οι “Περιηγήσεις Ελλάδος” του Παυσανία αναφέρονται στις θεραπευτικές ιδιότητες των φυτών.



Στη γυναικολογία, στην οφθαλμολογία, στη χειρουργική, βότανα, ρίζες καρποί, φύλλα και οι ανάλογες οσμές χρησιμοποιούντο ως αντιπυρετικά, παυσίπονα, εμετικά, ψυχοφάρμακα, υπνωτικά και ναρκωτικά. Πέραν από τις γνωστές ευωδίες από μύρα, ρόδα, εσπεριδοειδή, δυόσμο, ορίγανο, νάρκισσο, κύμινο, άνηθο, κάρδαμο, ρητίνη και μαστίχα, τα ιατρικά συγγράμματα αναφέρονται στις θεραπευτικές ιδιότητες του οπίου, του κωνείου, του μανδραγόρα, συχνά τονίζοντας τη σημασία τους ως πανάκεια.

Όσον αφορά το πένθος και τη ταφή, κατά το Πλούταρχο οι νόμοι του Σόλωνος, επέτρεπαν για λόγους λιτότητας τη χρήση ενός μείγματος μόνο από οίνο και έλαιον και απαγόρευαν ακριβά αρώματα, που σημαίνει ότι η πόλις επέμβαινε περιοριστικά στη πιθανή επιδεικτικότητα ευπόρων οικογενειών κατά τη “πρόθεση” και “εκφορά” του νεκρού. Κατ’ άλλες πηγές, ναι μεν δεν απαγορευόταν η χρήση ακριβών αρωμάτων, όμως η πόλις δεν έπαυε να μεριμνά για τη τήρηση της δημόσιας ευπρέπειας.
Η αφήγηση θα μπορούσε να συνεχιστεί στο απεριόριστο. Οι κλασικοί συγγραφείς όπως βλέπουμε είναι ανεξάντλητοι. Οι οσμές αναδύονται μέσα από τα κείμενα και η αναπαραγωγή τους είναι προφανώς για τους χημικούς εφικτή.


Αρχαίων Ευωδιές


Ίρινον

Το ίρινον παράγονταν από τις ρίζες της ίριδας, αφού κόβονταν, απλώνονταν στη σκιά και ξεραίνονταν περασμένες σε νήματα. Το ίρινον ήταν άρωμα εύκολο στην παρασκευή του, με απλά συστατικά και οσμή που βελτιώνονταν με την πάροδο του χρόνου, καθώς και με την προσθήκη ελαιολάδου ή αιγυπτιακής βαλάνου. Επρόκειτο για ένα αγαπητό και σχετικά φθηνό άρωμα.

Νάρδον
Παράγονταν από τη ρίζα της ινδικής νάρδου, με λεπτό άρωμα που άντεχε στο χρόνο. Το καλύτερο νάρδον παράγονταν στην Ταρσό της Κιλικίας. Αποτελούσε απαραίτητο συστατικό της γυναικείας τουαλέτας, ενώ χρησιμοποιούνταν και για τον αρωματισμό του κρασιού, αλλά και για την παρασκευή παστίλιας για ευχάριστη αναπνοή.


Στακτή
Ακριβό και πολυτελές άρωμα, πικρό και δηκτικό, ήταν εισαγόμενο από την Ανατολή, από το έλαιον του θάμνου της σμύρνας. Ήταν ιδιαίτερα γνωστό στους Έλληνες της Μικράς Ασίας, ενώ το όνομά του υποδηλώνει τον τρόπο παρασκευής του, μέσω του σταξίματος του πολύτιμου υγρού της σμύρνας, όταν χαράσσονταν ο βλαστός και τα κλαδιά της. Η συγκομιδή της γινόταν στις πιο ζεστές μέρες του χρόνου και διαρκούσε αρκετό διάστημα. Η σμύρνα χρησιμοποιούνταν για υγρά αρώματα, αλοιφές, παστίλιες, θυμιάματα και αρωματικά κρασιά, καθώς και για ως συστατικό διάφορων σύνθετων αρωμάτων ή για τον εμπλουτισμό φτηνότερων ελαίων.


Βάλσαμο
Το φυτό αυτό ευδοκιμούσε στην Αραβία και τη Συροπαλαιστίνη και ήταν περιζήτητο για τις θεραπευτικές και τις κοσμητικές του χρήσεις. Επρόκειτο για μία ακριβή και σπάνια πρώτη ύλη που χρησιμοποιούνταν μάλιστα και ως ήδυσμα, συστατικό δηλαδή άλλων αρωμάτων. Καθώς λεγόταν, μία σταγόνα από το βάλσαμο αρκούσε για να αρωματίσει ολόκληρο δωμάτιο.


Τύλιον έλαιον
Ήταν διάσημο για το γλυκό και απαλό του άρωμα. Παράγονταν από τη σύνθλιψη σπόρων του φυτού τήλιος ή βούκερας, το γνωστό ως ελληνόχορτο, που συναντώνταν σε κάποια από τα εδάφη της Αττικής. Οι Αθηναίοι το προτιμούσαν μάλιστα ιδιαίτερα για καλλωπιστικούς και ιατρικούς σκοπούς, καθώς και για το φαγητό.


“Εισαγόμενες” Ευωδιές Αρχαίων
Οι αρχαίοι συχνά εισήγαγαν αρώματα από την Ανατολή, τα οποία μάλιστα ασκούσαν σ’ αυτούς μία ιδιαίτερη γοητεία.Αρώματα, όπωςτο βρενθείον το ονομαστό άρωμα των Λυδών με μυρωδιά μόσχου και λεβάντας, το οποίο σκεύαζαν σε μικρά αγγεία, τα λυδία, το σούσινο το αρωματικό λάδι κρίνων από τα Σούσα, το μενδήσιο από τη Μέντη στο Νείλο, από λάδι βαλάνου αρωματισμένο με λάδι πικραμύγδαλων, όπως και το μετόπιο, μία ακριβή αρωματική κρέμα από την Αίγυπτο.
Επίσης από τον 6ο αιώνα ήδη εισήγαγαν λάδι φοίνικα από την Ναύκρατη του Νείλου, κρίνο, λωτό και άνιθο από την Αίγυπτο και σίλφιο από τη Λιβύη από το οποίο παρασκεύαζαν ναρκωτικές, φαρμακευτικές αλοιφές, ως αντίδοτο κατά των δηλητηριάσεων. Τις εμπορικές σχέσεις με την ανατολή ευνόησαν ιδιαίτερα οι κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Από κει οι Έλληνες προμηθεύονταν καινούργια αρώματα και είδη καλλωπισμού. Η βιομηχανία των αρωμάτων έφτασε δε στο αποκορύφωμά της στην πτολεμαϊκή Αίγυπτο.


Μινωίτες και Μυκηναΐοι

Οι Μινωίτες για την παρασκευή αρωμάτων εκμεταλλεύονταν την πλούσια Κρητική βλάστηση. Στις πινακίδες που αποκαλύφθηκαν στην Κνωσό, αναφέρονται περίπου δώδεκα είδη κομμεορρητίνης, σπόροι και αρωματικά λάδια προερχόμενα από φυτά, όπως ο κορίανδρος, η κύπερη, το σφάκο (φασκομηλιά), το κρίτανο, η μαστίχα της φιστικιάς τερεβίνθου και το φοινίκιο. Το σπουδαιότερο φυτό της Κρήτης ήταν το λάδανο του οποίου η ρητίνη χρησιμοποιούνταν σε θυμιάματα, σε θεραπευτικές αλοιφές, αλλά και στην κόκκινη βαφή των αρωμάτων. Άλλο ονομαστό φυτό ήταν η Theangelis γνωστή ως δίκταμος, φυτό που φύονταν στα Δικταία Όρη, από το οποίο παρασκευάζονταν έλαιο με τονωτικές και διεγερτικές ιδιότητες. Οι Μινωίτες μεταλλεύονταν επίσης τον κρόκο, τον κρίνο, την ίριδα, τη μυρτιά, τη μαντζουράνα, τα άνθη και τα φρούτα της κυδωνιάς, το μάραθο, τον άνηθο, τον κορίανδρο, τη ρητίνη της αγριοκυδωνιάς, του κέδρου, του κυπαρισσιού και του πεύκου του Χαλεπιού.
Οι Μυκηναΐοι χρησιμοποιούσαν στην Πύλο και τις Μυκήνες κύπερη, φασκόμηλο, κύμινο, κορίανδρο, ίριδα, μάραθο, μαντζουράνα και γλυκάνισο. Τα σημαντικότερα Μυκηναϊκά αρώματα ήταν της φασκομηλιάς, του ρόδου, της κύπερης και του άσπρου κρίνου. Επίσης γνωστά ήταν και τα αρώματα σύνθετης οσμής, με μυρωδιά κύπερης και ρόδου. Τα αρωματικά λάδια και οι κρέμες εκτός από την περιποίηση των ζωντανών, προσφέρονταν στους θεούς, αλλά και ως κτερίσματα στους νεκρούς.
Σχετικά με τα προϊόντα καλλωπισμού των Μυκηναΐων πληροφορίες αντλούμε από τις πινακίδες της Γραμμικής Β΄, οι οποίες μας δίνουν στοιχεία τόσο για τις πρώτες ύλες και τη χορήγησή τους στους αρωματοποιούς, όσο και για την αποθήκευση, την παραγωγή και τη διακίνησή τους.


Μυρεψεία – Σκεύη και Μέθοδοι Επεξεργασίας των προϊόντων
Στο Μινωικό και Μυκηναϊκό πολιτισμό πρέπει να υπήρχαν πολλά μυρεψεία, χώροι παρασκευής προϊόντων καλλωπισμού, αλοιφών και αρωμάτων. Τέτοια στοιχεία εντοπίστηκαν στο ανάκτορο της Ζάκρου (α΄ μισό 15ου αιώνα), στο ανάκτορο της Πύλου (τέλη 13ου αιώνα), στην Οικία του Λαδεμπόρου, αλλά και στην Οικία των Σφιγγών στις Μυκήνες.Στα μυρεψεία αυτά και κυρίως σ’ αυτό της Ζάκρου, βρέθηκε πλήθος αγγείων, κυάθια, κύπελλα, αγγεία κοινής χρήσης, σταμνοειδή, ευρύστομα καδοειδή, αλλά και ολόκληρες σειρές από πύραυνα, θυμιατήρια δηλαδή με διάτρητο πόδι και άνοιγμα για την τοποθέτηση του κάρβουνου, πυριατήρια, καλύμματα χυτρών, ηθμοί(σουρωτήρια), τριποδικές χύτρες, πήλινη σχάρα, σκεύη που στο σύνολό τους χρησιμοποιούνταν για την παρασκευή εκχυλισμάτων αρωματικών βοτάνων.


Γενικώς τα σκεύη που χρησιμοποιούνταν για την παραγωγή καλλυντικών προϊόντων και αρωμάτων ήταν:


· Τα γουδιά και οι τριπτήρες, για το κομμάτιασμα ή το άλεσμα του καρπού ή για την επεξεργασία άλλων υλών, όπως το θρυμμάτισμα των ανόργανων υλικών για τα χρώματα
· Οι λεκάνες, για την παραγωγή του κρασιού ή του λαδιού
· Η ασάμινθος, η μπανιέρα δηλαδή, για το μούλιασμα των λουλουδιών μέσα σε νερό, λάδι ή λίπος για την εξαγωγή του αρώματός τους
· Οι χύτρες, για το βράσιμο του λαδιού με σκοπό την παρασκευή του αρώματος
· Τα μυροδοχεία, τα αγγεία στα οποία συσκεύαζαν το έτοιμο προϊόν, τα οποία είχαν διάφορα σχήματα, ονόματα, αλλά και διακόσμηση


· Τα θυμιατήρια, τα λεγόμενα πύραυνα ή πυριατήρια


Σε σχέση με τις μεθόδους επεξεργασίας που πιθανόν χρησιμοποιούσαν οι αλοιφοποιοί της μινωικής και μυκηναϊκής εποχής, δεν έχουμε σαφείς γραπτές μαρτυρίες αλλά ούτε και άλλες αρχαιολογικές πληροφορίες. Ο Διοσκουρίδης του 1ου αι. μ.Χ. περιγράφει λεπτομερώς τη μέθοδο παρασκευής αρωματικών λαδιών, η οποία από τους ερευνητές θεωρείται πως θα πρέπει πιθανόν να ήταν ίδια με αυτή και των προγενέστερων εποχών (Demateria medica 1.43-55):



“Η επεξεργασία γινόταν σε δύο στύψεις. Σκοπός της πρώτης ήταν να καταστήσει το λάδι δεκτικό στο άρωμα των λουλουδιών και των φύλλων που θα προσέθεταν αργότερα. Κατά την πρώτη φάση λοιπόν παρασκεύαζαν μία αλοιφή από κονιορτοποιημένες ρίζες καλάμου, σχοίνου και κύπειρου, αναμεμειγμένες με νερό ή κρασί και την έβραζαν σε λάδι. Μετά σούρωναν το λάδι και το άφηναν να κρυώσει. Η δεύτερη στύψη αποτελούνταν από το βούτηγμα στο κρύο λάδι, εκείνων των λουλουδιών ή των φύλλων που θα έδιναν το τελικό άρωμα. Στο τέλος προσέθεταν τεχνικό χρώμα, αλάτι για τη συντήρηση ή μπαχαρικά.

Η απόσταξη στη αρχαιότητα
Η απόσταξη με τη σημερινή της έννοια δεν ήταν γνωστή στην αρχαιότητα. Οι μέθοδοι για την εξαγωγή αρώματος ήταν η εξαγωγή αρώματος από λουλούδια με εμποτισμό και η έκθλιψη – στύψη.
Στην πρώτη περίπτωση τα πέταλα των λουλουδιών απλώνονταν σε ζωικό λίπος ή λάδι και αντικαθίσταντο με νέα μέχρι το λίπος να κορεστεί από το άρωμά τους. Μέσα σ’ αυτό το λάδι ή το λίπος, που πιθανόν να ήταν ζεστό, τα λουλούδια θα έπρεπε να παραμείνουν για να μουλιάσουν. Από αυτή τη διαδικασία προέκυπτε έπειτα μία μυραλοιφή στην οποία έδιναν σχήμα σφαίρας ή κώνου και τη χρησιμοποιούσαν στις γιορτές και τον καλλωπισμό.


Στην έκθλιψη ή στύψη τα άνθη ή οι σπόροι τοποθετούνταν σε λινά υφάσματα υπό μορφή σάκου με θηλιές στις δύο απολήξεις οι οποίες στρέφονταν αντιθετικά ή ακολουθούσαν την ίδια διαδικασία του πιεστηρίου, όπως για την παρασκευή του κρασιού και του λαδιού.


Στην όλη διαδικασία θα χρησιμοποιούνταν επίσης η ρητίνη του λαδάνου, του στύρακος, της μαστίχας, του κέδρου και του πεύκου. Τα υλικά θα πρέπει να ανακατεύονταν στις κατάλληλες ποσότητες, στη σωστή σειρά και θερμοκρασία, ενώ στο μείγμα θα προστίθετο και μία ορυκτή χρωστική ουσία. Τις αλοιφές θα πρέπει να τις έβραζαν.


Οι Μινωίτες γνωρίζουμε πως εισήγαγαν κανέλα, βάλσαμο, μύρο, χέννα, νάρδο, βάλανα από την Αίγυπτο, τη Συρία, την Κύπρο και το Λίβανο, ενώ εξήγαγαν πρώτες ύλες, όπως ξύλα κυπαρισσιού, αλλά και έτοιμα προϊόντα όπως λάδι ελιάς, αμυγδάλου και λαδάνου. Πολλά μινωικά βάλσαμα ήταν ιδιαίτερα δημοφιλή στην Αίγυπτο και αναφέρονται σε πολλά κείμενα της 18ης και 19ης Δυναστείας.
Στις πινακίδες της Γραμμικής Β αναφέρονται επίσης διάφορα καρυκεύματα, κάποια από τα οποία αναφέρεται ότι ζυγίζονταν και άλλα ότι μετριόταν σε όγκο. Προφανώς οι ουσίες που αποτελούνταν από μικρούς σπόρους ή μόρια με συμπαγή και ομογενή φυσιογνωμία καταγράφονται με βάση τις μετρήσεις όγκου, ενώ αυτές που αποτελούνταν από μόρια διαφορετικών διαστάσεων και δεν παρουσίαζαν συμπαγή όψη, καταγράφονται με βάση τις μονάδες βάρους.


Η αρωματοποιία αποτελούσε έναν κλάδο ξεχωριστό, που απαιτούσε δεξιοτεχνία, εφευρετικότητα, αλλά και την απαραίτητη μυστικότητα. Επρόκειτο για μια σπουδαία τέχνη για την οποία γράφτηκαν ποικίλα αρχαία συγγράμματα, με περιεχόμενο θεραπευτικό, καλλωπιστικό και επικουρικό. Οι αρχαίοι διέκριναν τα αρώματα σε δύο κατηγορίες. Σε αυτά που βρίσκονταν σε υγρή κατάσταση, τα έλαια, και στα παχύρρευστα και στερεά, τις αλοιφές. Τα ρήματα που χρησιμοποιούσαν αντίστοιχα ήταν το χρίω και το αλείφω, ενώ συναντάται επίσης το ξεραλοίφειν για επάλειψη σε στεγνό και όχι υγρό σώμα. Τα αρωματικά έλαια χαρακτηρίζονται ως ευώδη.


Οι αρχαίοι συγγραφείς όπως ο Αθήναιος, ο Ιπποκράτης, ο Ξενοφών, ο Ηρόδοτος, ο Αριστοτέλης, ο Θεόφραστος και άλλοι, αναφέρουν λεπτομέρειες σε σχέση με τα αρχαία αρώματα από λουλούδια, τα οποία έπαιρναν το όνομά τους είτε από το αρωματικό φυτό από το οποίο παράγονταν είτε από το όνομα του παρασκευαστή τους. Το μεγαλείον για παράδειγμα, διάσημο άρωμα της Εφέσου, πήρε το όνομά του από τον Μέγαλλο από τη Σικελία. Τα πιο γνωστά αρχαία ελληνικά αρώματα ήταν το ίρινον, ελαιόλαδο με εκχυλίσματα από ρίζες ίριδας, το νάρδον, το βάλσαμο, η στακτή το αυθεντικό βάλσαμο μύρου, το μελίνιο από κυδωνέλαιο, το ρόδιο μία διάσημη αλοιφή από τη Ρόδο από εκχύλισμα τριαντάφυλλου μαζί με άλλα αιθέρια έλαια, το τύλιον έλαιον και άλλα.


Πολλές πόλεις μάλιστα ήταν ταυτισμένες με την παραγωγή συγκεκριμένων αρωμάτων και αλοιφών, όπως η Κύζικος περίφημη για το άρωμα της ίριδας, η Κως για το άρωμα μαντζουράνας και μήλων, η Φάσηλης για το ρόδο της κ.τ.λ.


Παραγωγή αρωμάτων
Βασική πηγή πληροφοριών σε σχέση με τα αρχαία αρώματα αποτελεί το βιβλίο του Θεόφραστου, Περί Οσμών. Τα βασικά σημεία των όσων σχετικά αναφέρει ο Θεόφραστος, είναι ότι τα αρώματα γενικά οφείλονται στην ανάμειξη. Η μέθοδος για την παραγωγή αρωμάτων σχετιζόταν είτε με την ανάμειξη στερεού με στερεό, μέθοδος με την οποία παράγονταν διάφορες αρωματικές σκόνες, είτε μέσω της ανάμειξης στερεού με υγρό, μέθοδος η οποία ακολουθούνταν από τους αρωματοποιούς και έχει να κάνει με την παραγωγή όλων των αρωμάτων και αλοιφών. Φυσικά θα έπρεπε κανείς να ξέρει πώς να παράγει ένα καλό μείγμα.


Το λάδι
Ο Θεόφραστος δίνει μεγάλη σημασία στον παράγοντα του λαδιού. Το λάδι γενικά είναι δύσκολο να πάρει ένα άρωμα, εξαιτίας της λιπαρής του φύσης, με το σισαμέλαιο και το ελαιόλαδο να είναι τα δυσκολότερα ως προς την απόκτηση αρώματος. Το πιο σύνηθες γι’ αυτή τη δουλειά ήταν το λάδι βαλάνου από την Αίγυπτο ή τη Συρία, καθώς ήταν και το λιγότερο παχύρρευστο. Το ελαιόλαδο που χρησιμοποιούνταν για την παραγωγή τέτοιων προϊόντων, ήταν το ομφάκινο, από χοντρές ελιές σε ακατέργαστη κατάσταση. Σύμφωνα με ορισμένους ερευνητές, για τις αλοιφές ως καλύτερο λάδι χρησιμοποιούνταν το λάδι από πικραμύγδαλο. Γενικά το λάδι το οποίο ήταν το πιο δεκτικό, κρατούσε περισσότερο και ενοποιούνταν καλύτερα με τα υπόλοιπα συστατικά, παράγοντας μία ενιαία ουσία. Με βάση τον Πλίνιο φυτικά έλαια, εκτός από το ομφάκινον, ήταν το λάδι που παράγονταν από τα σταφύλια που μαζεύονταν στα μέσα του καλοκαιριού, το αμυγδαλέλαιο και το λάδι βαλάνου. Αναφέρει επίσης πώς έλαια παράγονταν από τον ασπάλαθο, από τον κάλαμο, το βάλσαμο, την ίριδα, το κάρδαμο, τη μαντζουράνα, τη ρίζα της κανέλας κ.τ.λ.


Τα μπαχαρικά

Για την παρασκευή όλων των αρωμάτων χρησιμοποιούνταν ποικίλα μπαχαρικά, ορισμένα για να λεπτύνουν το λάδι, ώστε να δεχτεί καλύτερα το άρωμα, ορισμένα για να μεταδίδουν τα ίδια το άρωμά τους. Συνήθως, τα λιγότερο έντονα μπαχαρικά χρησιμοποιούνταν για τη λέπτυνση του λαδιού και έπειτα σε επόμενο στάδιο τοποθετούνταν τελευταίο το μπαχαρικό του οποίου η μυρωδιά έπρεπε να διασφαλιστεί, καθώς αυτό που έμπαινε τελευταίο, κυριαρχούσε πάντα. Ο Θεόφραστος αναφέρεται στα καρυκεύματα που χρησιμοποιούνταν για την παραγωγή αρωμάτων. Τα καρυκεύματα αυτά ήταν όλα στεγνά, ζεστά, στυπτικά και δηκτικά. Κάποια ήταν επίσης πικρά, όπως η ίρις, η σμύρνα και το λιβάνι.

Η φωτιά
Τα περισσότερα αρώματα αποκτούν τις στυπτικές ιδιότητές τους εκτιθέμενα στη φωτιά, ενώ κάποια άλλα ακόμη και χωρίς να εκτεθούν σ’ αυτή. Πάντως σε κάθε περίπτωση η όλη διαδικασία σε σχέση με τη φωτιά πραγματοποιούνταν μέσα σε αγγεία με τη χρήση νερού, χωρίς άμεση επαφή του αρώματος με τη φωτιά, γιατί έτσι θα υπήρχε τεράστια σπατάλη αρώματος, ενώ παράλληλα το προϊόν θα κινδύνευε να πάρει και τη μυρωδιά του καμένου. Σε γενικές γραμμές υπήρχε πολύ λιγότερη απώλεια, όταν το άρωμα έπαιρνε τη σωστή οσμή μέσω της έκθεσής του στη φωτιά, παρά σε ψυχρή κατάσταση. Τα αρώματα αυτά που εκτίθεντο στη φωτιά, αρχικά τα βουτούσαν είτε σε αρωματισμένο κρασί είτε σε νερό. Στην περίπτωση του αρώματος της ίριδας η χρήση της ρίζας γινόταν σε στεγνή κατάσταση, χωρίς τη χρήση της φωτιάς, γιατί στην προκειμένη περίπτωση η αρετή του αρώματος αναδεικνύονταν έτσι πολύ περισσότερο. Συχνά όταν τα αρώματα στύβονταν πρώτα, απορροφούσαν λιγότερο, οι αρετές τους χάνονταν σε μεγάλο βαθμό και γίνονταν στυπτικά.


Τα άνθη
Πολλά πράγματα σε σχέση με τα αρώματα έχουν να κάνουν με την εποχή κατά την οποία μαζεύονταν τα άνθη, αλλά και με το χρόνο και την ωρίμανσή τους. Όλα τα αρώματα τα οποία ήταν από λουλούδια είχαν λίγο σθένος, με το καλύτερό τους άρωμα να είναι αυτό μετά από δύο μήνες και έπειτα να αποσυντίθενται αρκετά γρήγορα. Τα αρχαία αρώματα γενικά καταστρέφονταν από την παραμονή τους σε ιδιαίτερα ζεστό μέρος, καθώς και με την έκθεσή τους στον ήλιο. Έτσι συνήθως για λόγους διατήρησης τοποθετούνταν σε δωμάτια που δεν τα έβλεπε ο ήλιος, σκιερά, μέσα σε δοχεία από μόλυβδο ή σε φιάλες από αλάβαστρο, υλικά κρύα, με πυκνή δομή, που διέθεταν τις επιθυμητές ιδιότητες.


Συνταγές – Χρώματα
Ο Θεόφραστος, ο Πλίνιος και ο Διοσκουρίδης παραδίδουν διάφορες συνταγές για αρώματα. Επίσης ο Θεόφραστος παραδίδει και κάποια πράγματα σχετικά με το χρωματισμό των αρωμάτων, αλλά και των αλοιφών. Κάποια αρώματα, λέει, παράγονταν άχρωμα και κάποια με χρώμα. Για παράδειγμα η βαφή που χρησιμοποιούνταν για το χρωματισμό των κόκκινων αρωμάτων, ήταν η αλκαννίνη από το φυτό βούγλωσσο, ενώ το γλυκό άρωμα της μαντζουράνας βάφονταν με μια βαφή που ονομαζόταν χρώμα, από μία ρίζα εισαγόμενη από τη Συρία.
Ο Θεόφραστος αναφέρει πως όσο πιο πολλοί οι συνδυασμοί των πρώτων υλών, τόσο πιο ενδιαφέρον και ξεχωριστό το άρωμα που παράγονταν. Στα αναμεμειγμένα μάλιστα αρώματα στόχος δεν ήταν να παραχθεί ένα άρωμα με κυρίαρχη τη μυρωδιά ενός από τα υπάρχοντα συστατικά, αλλά ένα άρωμα που να προέρχεται απ’ όλα τα υλικά μαζί. Για το λόγο αυτό κατά τη διάρκεια της παραγωγής του αρώματος, ανοίγονταν το αγγείο και αφαιρούνταν το στοιχείο αυτό του οποίου η μυρωδιά κυριαρχούσε, ενώ προστίθεντο παράλληλα μικρές δόσεις από τα υλικά τα οποία ήταν λιγότερο κυρίαρχα. Στην όλη διαδικασία σύνθετων αρωμάτων τα καρυκεύματα που χρησιμοποιούνταν, υγραίνονταν με αρωματικό κρασί. Έτσι παράγονταν αρώματα τα οποία διαρκούσαν για περισσότερο καιρό. Γενικά ανάμεσα σε όλα τα αρώματα τα οποία χρησιμοποιούνταν, αυτό που προστίθετο στο τέλος ήταν και το πιο κυρίαρχο.


Αλοιφές
Με βάση τον Πλίνιο η συνταγή για την παραγωγή αλοιφών περιλαμβάνει δύο στοιχεία, τους χυμούς και το στερεό μέρος. Τους χυμούς αποτελούσαν ένα σύνολο από έλαια και τα στερεά ένα σύνολο από αρωματικές ουσίες. Το τρίτο στοιχείο που χρησιμοποιούνταν για την παραγωγή αλοιφών ήταν το χρώμα. Τα έλαια ραντίζονταν με αλάτι για τη διατήρησή τους.
Τα αρώματα και οι αλοιφές της αρχαιότητας γινόταν πιο παχύρρευστα, μέσω της θέρμανσης του λαδιού και των καρυκευμάτων μέσα σε μία δεξαμενή νερού, με την προσθήκη ρετσινιού και γόμμας. Στην τελική σύνθεση αρωμάτων και αλοιφών σημαντικό ρόλο έπαιζαν επίσης τα αρωματικά κρασιά, το νερό και το μέλι. Η λανολίνη χρησιμοποιούνταν μόνο από την εποχή του Πλίνιου και μετά αναμεμειγμένη με μέλι, ως αλοιφή για την απομάκρυνση των λεκέδων από το πρόσωπο.



ΠΗΓΗ

Η τεράστια σημασία της μουσικής για τους Πυθαγόρειους

pythagoras-and-music 



 Οι Πυθαγόρειοι έδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη µουσική. Όπως και πέραν του ίδιου του Πυθαγόρα, ο Ιππάσιος ο Μεταποντίνος, ο Αριστόξενος ο Ταράντιος και ο Νικόµαχος ο Γεράσιος. 


Συµφιλιώνοντας τις αντίρροπες αρχές που υπεισέρχονται στη συγκρότηση κάθε όντος, η αρχή της αρµονίας αποτελεί την αναλογία που, σε κάθε πεδίο, συνενώνει τα διχονοούντα στοιχεία. Απαντάται φυσικά στη µουσική, όπου οι έννοιες της συµφωνίας και της διαφωνίας διαδραµατίζουν ιδιαίτερα σηµαντικό ρόλο. Η µουσική, άλλωστε, υποκρύπτει µέσα της σε λανθάνουσα κατάσταση ολόκληρη αριθµητική, την οποία οι Πυθαγόρειοι, επιχείρησαν να αναδείξουν, τονίζοντας τον ουσιώδη ρόλο του αριθµού και της αναλογίας.


Όπως λέει κι ο Θέων της Σµύρνης: ”Εφόσον λέγεται πως υπάρχουν σύµφωνοι αριθµοί, το λόγο αυτής της συµφωνίας δεν θα µπορούσαµε να τον βρούµε παράµόνον µέσα στην αριθµητική· η συµφωνία αυτή διαθέτει τις µεγαλύτερες αρετές, αφού είναι η αλήθεια µέσα στην έλλογη ψυχή, η µακαριότητα µέσα στο βίο και η αρµονία µέσα στη φύση· τέλος, είναι αυτή η ίδια η αρµονία που απλώνεται σ’ ολόκληρο το σύµπαν και δεν παρουσιάζεται σ’ όσους την αναζητούν παρά αποκαλυπτόµενη µέσα από τους αριθµούς.”


 
Άµεσα αισθητή αρµονία είναι αυτή που µας αποκαλύπτουν τα µουσικά όργανα ενώ νοερή αυτή που µας χαρίζουν οι αριθµοί. Γι’ αυτό και οι Πυθαγόρειοι προέβησαν σε εκτεταµένες έρευνες όσον αφορά τις σχέσεις µήκους και πάχους των χορδών, καθώς και µεταξύ της, ρυθµιζόµενης από περιστρεφόµενα κλειδιά, τάσης των χορδών και τόνου που παράγουν µε τη νύξη τους. Τόσο ο µαθηµατικός προσδιορισµός των διαστηµάτων όσο και η επινόηση του επτάχορδου και του οκτάχορδου αποδίδονταν στον ίδιο τον Πυθαγόρα.


Οι Πυθαγόρειοι είχαν ακόµα αφιερώσει µελέτες τους στη σχέση ήχου και όγκου του δονούµενου δοχείου που τον παράγει: ”Αυτές τις συνηχήσεις άλλοι θέλησαν να τις επιτύχουνµε το βάρος, άλλοι µε το µήκος,άλλοι µε αριθµηµένες κινήσεις κι άλλοι µε τη χωρητικότητα των δοχείων. Λέγεται πως ο Λάσος ο Ερµιονεύς κι οι µαθητές του Ιππάσιου του Μεταποντίνου, του τελευταίου εναποµείναντος από το Τάγµα του Πυθαγόρα, έκαναν παρατηρήσεις σχετικά µε την ταχύτητα και τη βραδύτητα της κίνησης ταλάντωσης των βάζων, χάρη στις οποίες κατάφεραν να υπολογίσουν µαθηµατικά τις συνηχήσεις. Παίρνοντας περισσότερα όµοια και της αυτής χωρητικότητας βάζα, άφηναν ένα άδειο και τα άλλα τα µισογέµιζανµε διάφορες ποσότητες υγρού, ώστε χτυπώντας τα στη συνέχεια να επιτυγχάνουν τους σύµφωνους φθόγγους του οκτάφθογγου.” 


Η µελέτη των σχέσεων συνήχησης ήταν κεφαλαιώδης όχι µόνο για την κατασκευή εγχόρδων ή πνευστών µουσικών οργάνων αλλά και για την αρχιτεκτονική των θεάτρων, δεδοµένου ότι και σε αυτή την περίπτωση τίθενται πολλά προβλήµατα ακουστικής. Αυτή η µουσική αρµονία διέπει ολόκληρη την αντίληψη τους για τον κόσµο.


Όταν ο Πλάτων λέει πως µουσική και αστρονοµία είναι αδελφές επιστήµες, µιλά λες και το δόγµα του Πυθαγόρα δεν έχει και πολλά µυστικά γι’ αυτόν. Ιδού όµως ένα κεφαλαιώδες χωρίο του Θεωνά της Σµύρνης που µας δίνει να καταλάβουµε τι θα πρέπει να νοούµε ως «αρµονία των ουράνιων σφαιρών»:


Σχετικάµε τη θέση ή την τάξη των σφαιρών ή των κύκλων πάνω στους οποίους περιφέρονται οι πλανήτες, η γνώµη ορισµένων Πυθαγορείων είναι οι εξής: Ο κύκλος της σελήνης είναι ο εγγύτερος της Γης, αυτός του Ερµή είναι ο δεύτερος ανεβαίνοντας, έπειτα έρχεται αυτός της Αφροδίτης ενώ τέταρτος είναι του Ηλίου· στη συνέχεια είναι αυτοί του Άρη και του ∆ία διαδοχικά, ενώ του Κρόνου είναι ο τελευταίος κι ο εγγύτερος των αστέρων. Να τι δηλώνει οΑλέξανδρος ο Αιτωλός: ”Οι επτά σφαίρες µας δίνουν τους επτά φθόγγους της λύρας και παράγουν µια αρµονία (δηλαδή την οκτάφθογγο) λόγω των διαστηµάτων που τους κατανέµουν ανά δύο.”


Σύµφωναµε το δόγµα του Πυθαγόρα, εφόσον στην πραγµατικότητα ο κόσµος είναι αρµονικά διατεταγµένος, τα ουράνια σώµατα που απέχουν ανά δύο, κατά τις αναλογίες των σύµφωνων φθόγγων, παράγουν κινούµενα, λόγω της ταχύτητας της περιστροφής τους, τους αντίστοιχους αρµονικούς φθόγγους. Ο κόσµος είναι σαν επτάχορδη λύρα. Για τους Πυθαγόρειους άρα ηµουσική κλίµακα είναι ένα κοσµολογικό πρόβληµα κι η αστρονοµία η θεωρία της ουράνιας µουσικής.


Η έννοια του αρµονικού διαστήµατος, τη συγκρότηση της οποίας διέπει ο αριθµός, αυτή η ρίζα του παντός, απαντάται ακόµα στην καρδιά της αρχιτεκτονικής και ειδικότερα της ιερής αρχιτεκτονικής, όπου οι επιδράσεις της αιγυπτιακής παράδοσης πρέπει να ήταν καθοριστικές. Ο ελληνικός ναός είναι πραγµατικά µια µουσική που πέτρωσε.


Ο Γεωργιάδης, µελετώντας τα διαστήµατα µεταξύ των κιόνων του Παρθενώνα και των Προπυλαίων, ανακάλυψε αριθµούς που παρουσιάζουν τις αυστηρές αναλογίες της πυθαγόρειας κλίµακας. Αυτή η παράδοση αρχιτεκτονικής αρµονίας, µαζί µε όλες τις περίπλοκες τεχνικές της για την κατασκευή κανονικών πολυέδρων ή σχηµάτων φορτισµένων µε εσωτερικούς συµβολισµούς, όπως τα εξάγωνα, οι ρόδακες ή τα πεντάγραµµα, έφθασε ως τους τεχνίτες των µεσαιωνικών καθεδρικών ναών. Πρόκειται για την παράδοση που ξαναβρίσκουµε στην καρδιά του κεφαλαιώδους πονήµατος του Βιτρούβιου(1ος αιώνας π.Χ.), του De architectura, ενός από τα πλέον δηµοφιλή βιβλία του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης.


Έτσι λοιπόν είναι δυνατόν, εντός ή διαµέσου του αριθµού, της αναλογίας και της αρµονίας, να συνδεθούν χώρος και χρόνος κατά έναν τρόπο τελείως διάφορο της σύγχρονης µας αντίληψης για την ταχύτητα. Τα χρονοδιαστήµατα της µουσικής και τα χωροδιαστήµατα της αρχιτεκτονικής σµίγουν µέσα από τη ρυθµική τους και διέπουν την όλη αρµονική σύζευξη έκτασης και διάρκειας.


Αριθµητική και µουσική, αριθµός και αρµονία είναι άρα αδιαχώριστα µεταξύ τους: µόνον µέσα τους µπορεί κανείς να βρει το µυστικό κλειδί για να κατανοήσει πραγµατικά την κοσµική συµφωνία. Γεννηµένη µέσα από τη συµπάθεια,η µουσική γεννά µε τη σειρά της τις συµφωνίες, υπερβαίνοντας έτσι τα διαστήµατα που κρατούν χωριστά τα άτοµα και επιτρέποντας σ’ αυτά τα τελευταία να αντηχούν το ένα το άλλο και να σχετίζονται µε ό,τι τους περιβάλλει σαν φθόγγοι µέσα στην αυτή µουσική κλίµακα. Ο αριθµός, λοιπόν, εκφράζει τις σχέσεις χρόνου και χρόνων, χώρου και χώρων, σώµατος και σωµάτων µαρτυρεί τη διαίρεση της ενότητας και τις ποικίλες όψεις της διαδροµής που οδηγεί και πάλι πίσω στην πηγή. Ο αριθµός είναι ταυτόχρονα τόσο η παρουσία όσο και η απόσταση των πραγµάτων, των όντων, του κόσµου· φέρει µέσα του κάτι από τον διαµελισµό του ∆ιόνυσου-Ζαγρέως αλλά κι απ’ αυτήν την αρµονική επανασυµφιλίωση που γεννά η µαγεία του τραγουδιού του Ορφέα.


ΠΗΓΗ

Τετάρτη 30 Οκτωβρίου 2013

Η Ορφική Φιλοσοφία και η Μετενσάρκωση

eleysina 

 Στην αρχαία Ελλάδα εκτός από τους Πυθαγόρειους υπήρχαν πολλές άλλες ομάδες στοχαστών, φιλόσοφων και θεολόγων. 


Μια από τις σημαντικότερες, και πιο παράτολμες, ήταν οι Ορφικοί φιλόσοφοι, οι οποίοι επηρέασαν στο μέγιστο τις περισσότερες σημερινές μονοθεϊστικές θρησκείες. Οι Ορφικοί τόλμησαν ένα γενναίο και ριζοσπαστικό βήμα για την εποχή τους. Πίστεψαν ότι, όχι μόνο είναι δυνατή η επιστροφή του νεκρού στον επίγειο κόσμο (μετενσάρκωση), αλλά ότι μπορεί κάποιος να βγει από τον αιώνιο κύκλο των συνεχόμενων μετενσαρκώσεων. Στην Ολβία του Ε. Πόντου, ανακαλύφθηκαν οστέινες πλάκες, του 5ου πχ αιώνα, με τη συμβολικό σύνθημα: ΒΙΟΣ – ΘΑΝΑΤΟΣ – ΒΙΟΣ

Οι Ορφικοί υπήρξαν πρόδρομοι της φιλοσοφικής σκέψεις, και από τον 5ο αιώνα πΧ έχουμε γραπτά κείμενα που αποδίδονταν στον Ορφέα. Οι Ορφικές δοξασίες λέγονταν Ιεροί Λόγοι. Αυτή είναι και μια σημαντική τους διάφορα με τους Πυθαγόρειους, οι οποίοι δε προτιμούσαν το γραπτό λόγο. Οι δοξασίες αυτές σώζονται μέχρι σήμερα μέσα από τα έργα του Πλάτωνα, τουΑριστοτέλη, του Ηροδότου, καθώς και κάποιων Πλατωνικών φιλόσοφων όπως το Πλωτίνο, το Πορφύριο, το Δαμάσκιο αλλά και Χριστιανών συγγραφέων όπως ο Αθηναγόρας και ο Κλήμης. Αυθεντικά κείμενα Ορφικών ανακαλύπτονται συνέχεια (οστέινες πλάκες, ταφικοί πάπυροι) από τον Ε. Πόντο μέχρι και την νότια Ιταλία και τη Κρήτη.



Υπάρχουν πολλές ομοιότητες με τους Πυθαγόρειους και αν και δε ταυτίζονται, δανείζονται πολλά στοιχεία οι μεν από τους δε.


Οι Ορφικοί δίδασκαν ότι το σώμα είναι μια φυλακή της ψυχής, όπου η ψυχή εκεί μέσα, φυλάγεται, (σώζεται, από εκεί η λέξη σώμα) έως ότου να εκτίσει τη ποινή της. Έλεγαν ότι με διάφορες ιεροτελεστίες μπορούσαν να εξαγνίσουν τους ανθρώπους και τη πόλη (αφού η πόλη είναι μια μεγέθυνση του ανθρώπου) από τα κρίματά τους (Πλάτωνας-Πολιτεια). Ποτέ δεν έτρωγαν ή θυσίαζαν ζώα, αντίθετα δίδασκαν τους ανθρώπους να αποφεύγουν κάθε αιματοχυσία (Αριστοφάνης – Βάτραχοι / Πλάτωνας – Νόμοι). Το 5ο αιώνα πΧ. πολλοί θίασοι, όπως έλεγαν τις ομάδες των Ορφικών, γύριζαν όλη τη λεκάνη της Μεσογείου και μιλάγανε για την αθανασία της ψυχής και για την επαναγέννηση, έτσι που η λέξη Ορφικός έγινε συνώνυμο της μετενσάρκωσης.



Στην Ορφική Φιλοσοφία υπάρχουν τρεις δοξασίες πίστης. Η πρώτη και πιο σημαντική δοξασία είναι ο διαχωρισμός της ψυχής από το σώμα σαν μια ξεχωριστή οντότητα. Μέχρι τότε οι Έλληνες πίστευαν ότι η ψυχή είναι ένα πιστό αλλά αύλο αντίγραφο του σώματος, που εγκαταλείπει το νεκρό τη στιγμή του θανάτου για να οδηγηθεί στο Βασίλειο του Άδη, κάτι που πίστευαν και οι Αιγύπτιοι και πέρασε και σε μας. Οι Ορφικοί όμως είπαν ότι η ψυχή είναι αυτό που υποκινεί τον άνθρωπο, η αρχή όλων, άρα το σώμα δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένας τάφος ή μια φυλακή της ψυχής. Η ψυχή είναι ο πραγματικός άνθρωπος.



Αυτή είναι στην ουσία και η δεύτερη δοξασία που ερμηνεύει το σώμα ως σήμα, ως ταφικό μνημείο δηλαδή, αλλά και ως σημείων, σημάδι δηλαδή ότι η ψυχή κινείτε. Αυτό σημαίνει ότι επειδή η ψυχή, λόγω του νόμου της Ανάγκης (νόμοι της φθοράς, του πόνου, της θλίψης, της δυστυχίας, της πείνας), πρέπει αναγκαστικά να βρίσκετε σε σώμα, το σώμα αυτό, αν και φυλακή, σώζει τη ψυχή.
Το γιατί και πως μας εξηγεί η τρίτη δοξασία που είναι η πίστη στη μετενσάρκωση. Αφού τελικά η ψυχή είναι ξεχωριστή από το σώμα και απλά σώζεται μεσώ αυτού, άρα κάθε φορά που πεθαίνουμε, η ψυχή ψάχνει ένα άλλο σώμα. Ποιος όμως νόμος όρισε το δέσιμο της ψυχής με το σώμα; Πίστευαν ότι αφού η ψυχή είναι θεϊκή και κάτι την αναγκάζει να δεθεί κάπου, αυτό πρέπει να είναι ένα είδος τιμωρίας για ένα προγενέστερο αμάρτημα της. Έτσι περνώντας από το σώμα, εκτός το ότι φυλακίζετε, λυτρώνετε κιόλας, εκτίει κάποια ποινή κι όταν αυτή λήξει, σταματάει και ο φαύλος κύκλος της επαναλαμβανόμενης μετενσάρκωσης.



Ένα αμάρτημα είναι το αίτιο της μετενσάρκωσης του ανθρώπου. Οι Ορφικοί με το μύθο τους, του διαμελισμού του Διόνυσου από τους Τιτάνες μας εξηγούν ποιο ήταν αυτό. Σύμφωνα με τους Ορφικούς, για όλα ευθύνονται οι ανήθικοι προγονοί των ανθρώπων, οι Τιτάνες. Σύμφωνα μ αυτό το μύθο ο Διόνυσος, γιος του Δια και της Περσεφόνης (νόμιμη γυναίκα του Πλούτωνα) και τελευταίος κάτοχος του βασιλικού σκήπτρου, όταν ήταν ακόμα παιδί, προσεγγίστηκε από τους Τιτάνες, στα ανάκτορα της Κρήτης. Στο μικρό Διόνυσο πρόσφεραν δώρα, μεταξύ αυτών και έναν καθρέφτη. Τη στιγμή που ο μικρός Διόνυσος κοίταζε το είδωλο του στο καθρέφτη, οι Τιτάνες του επιτέθηκαν και τον σκότωσαν για να πάρουν την εξουσία του. Για να μην αποκαλυφθεί το απαίσιο έγκλημα τους, διαμέλισαν το νεκρό σώμα και το έφαγαν. Στην Αθηνά, που πήρε μέρος κι αυτή, στην ανόσια αυτή πράξη, έτυχε η καρδιά. Αυτή όμως αποφάσισε να σώσει το τελευταίο μέλος και να μη το φαει. Πήγε και κατάδωσε στον Δια τους Τιτάνες. Ο Δίας εξοργισμένος κατακεραύνωσε τους Τιτάνες και από τη στάχτη τους, προσθέτοντας λίγο νερό, έφτιαξε την ανθρώπινη φυλή. Επειδή όμως οι Τιτάνες είχαν φαει τον Διόνυσο πέρασε μέσα τους το θεϊκό στοιχείο, και από αυτούς σε εμάς. Και γι αυτό οι άνθρωποι ξεχώρισαν από όλο το ζωικό βασίλειο. Είχαν πλέον μέσα τους θεϊκή φύση αλλά και ένα βαρύ αμάρτημα. Αργότερα ο Διόνυσος αναστήθηκε από το κομμάτι που είχε φυλάξει η Αθηνά.


Έτσι, όπως είπαμε και προηγουμένως, οι Ορφικοί πίστευαν ότι μπορούσε να εξαγνιστεί ο άνθρωπος από αυτή τη κατάρα και να σταματήσει επιτέλους αυτός ο φαύλος κύκλος της μετενσάρκωσης.


ΠΗΓΗ

Το χιούμορ στην Αρχαία Ελλάδα

ΧΙΟΥΜΟΡ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ 


 Οι Αρχαίοι Ελλήνες είχαν πολύ καλή αίσθηση του χιούμορ και αυτό φαίνεται σε όλη την Ελληνική Γραμματεία που διασώθηκε. 

Από το χιούμορ των αρχαίων Ελλήνων καταλαβαίνει κανείς αν γνωρίζει πόσο κοντά αισθάνονταν τη χαρά με τη λύπη, την ευτυχία με τη δυστυχία, τη ζωή με το θάνατο. 


Χωρίς να “απωθούν” τον θάνατο, χαίρονταν τη ζωή. Από το γεγονός ότι στην αρχαία Ελλάδα δημιουργήθηκαν συγχρόνως η τραγωδία και η κωμωδία, καταλαβαίνει κανείς και το χιούμορ των αρχαίων Ελλήνων. Επιγραμματικά το εκφράζει αυτό το ωραίο απόφθεγμα: “η τραγωδία και η κωμωδία γράφονται με τα ίδια γράμματα”. Σε κανέναν άλλο πολιτισμό δεν υπηρήρχε η έννοια του “χιουμορ” (Εκ του χυμού, δηλαδή απόσταγμα ευφυίας), παρά μόνο στα κείμενα των Αρχαίων Ελλήνων, απολάυστε λοιπόν το απόσταγμα της ευφυίας των προγόνων μας.




———————————————————————————
Ένας σοφιστής υποστήριζε ότι απο όλα τα πράγματα την μεγαλύτερη αξία έχει ο λόγος, οπότε και ο βασιλιάς της Σπάρτης Άγης του είπε “ Δηλαδή όταν δεν μιλάς δεν έχεις καμία αξία;”

Ο Διογένης περνώντας κάποτε έξω απο βρώμικα λουτρά είπε: “Αυτοί που λούζονται εδώ, που πάνε μετά για να καθαριστούν;”
Είπε κάποιος στον Διογένη: “ Οι συμπολίτες σου σε καταδίκασαν σε εξορία” και απαντά ο Διογένης: “ και γω τους καταδίκασα να μένουν στον τόπο τους”
Κάποιος έλεγε στον Ιπποκράτη να πάει στην Περσία να δει τον καλοσυνάτο βασιλιά Ξέρξη. Ο Ιπποκράτης του απάντησε: “ Δεν χρειάζομαι καλοσυνάτο άνθρωπο που να με διαφεντεύει”
Όταν είδε ο Διογένης έναν αδέξιο τοξοβόλο, στάθηκε μπροστά στον στόχο και είπε: “ εδώ είναι το μόνο ασφαλές σημείο”
Είπαν στον Διογένη: “ Διογένη, σε κοροιδεύουν” και αυτός απάντησε: “ εγώ δεν νοιώθω καμιά κοροιδία”


Ένας κακός άνθρωπος τοποθέτησε στην πόρτα του σπιτιού του μια επιγραφή, για να ξορκίσει το κακό, η οποία έγραφε: “ Κανένα κακό να μην μπεί μέσα στο σπίτι αυτό”
Ο Διογένης που περνούσε απέξω, το διάβασε και αναρωτήθηκε: “ Μα καλά, ο ιδιοκτήτης απο που θα μπεί;

Κάποιος ετοιμαζόταν να βγάλει εγκωμιαστικό λόγο για τον Ηρακλή, και ο Σπαρτιάτης στρατηγός Ανταλκίδας ρώτησε: “ Γιατί, μήπως ετοιμαζόταν κανείς να τον κατηγορήσει;”
Κάποιος άκουσε ότι τους Σπαρτιάτες μετά το δείπνο τους αναγκάζουν να πιουν, αναρωτήθηκε: ¨μήπως τους αναγκάζουν και να φάνε;¨
Κάποιοι πληροφόρησαν τον Αριστοτέλη ότι κάποιοι τον έβριζαν, και ο Αριστοτέλης είπε:¨ όταν λείπω, δέχομαι ακόμα και να με μαστιγώνουν”


Ο Πύρρος, Βασιλιάς της Ηπείρου, μετά απο δύο νίκες με τους Ρωμαίους, που έχασε πολλούς άνδρες είπε: “ Αν πετύχουμε άλλη μια νίκη σαν αυτές, καταστραφήκαμε!!! “
Ένας τύραννος ρώτησε τον Διογένη ποιος χαλκός είναι ο καταληλλότερος για την κατασκευή ενός αδριάντα, και αυτός απάντησε: “ Ο χαλκός εκείνος με τον οποίο κατασκευάστηκαν οι αδριάντες των τυραννοκτόνων Αρμοδίου και Αριστογείτονα”


Έλεγε κάποτε ο Θαλής ότι ο θάνατος δεν διαφέρει σε τίποτα απο την ζωή. Τότε πετάχτηκε κάποιος απο την παρέα και του λέει: “ Αν είναι έτσι γιατί δεν προτιμάς τον θάνατο;¨ και του απαντάει ο Θαλής: “ Ακριβώς γιατί δεν διαφέρει απο την ζωή”
Κάποιος έλεγε ότι η ζωή είναι άσχημη, και ο Διογένης του είπε: ¨ Άσχημη δεν είναι η ζωή, άσχημη είναι η άσχημη ζωή”
Κάποτε ο Διογένης είπε δυνατά: “ Ελάτε εδώ άνθρωποι”, κι όταν μαζεύτηκε λοιπόν κόσμος γύρω του, τους κυνήγησε με το μπαστούνι του λέγοντας: “ Ανθρώπους κάλεσα, όχι ζώα”
Κάποτε είδε κάποιος τον Διογένη να ζητά ελεημοσύνη απο ένα άγαλμα, και τον ρώτησε γιατί το κάνει αυτό και ο Διογένης απάντησε: “ Εξασκούμαι στο να μην απογοητεύομαι απο την αναισθησία των ανθρώπων”
Ζητούσε ο Διογένης ελεημοσύνη απο κάποιον λέγοντας του: “ Αν έδωσες σε άλλον, δώσε και σε μένα. Αν δεν έχεις δώσει σε κανέναν ξεκίνα απο εμένα”
Ο ρήτορας Αναξιμένης ήταν παχύς, τον πλησιάζει λοιπόν ο Διογένης και του λέει: “ Δώσε σε μας τους φτωχούς ένα μέρος απο την κοιλιά σου…και συ θα ξαλαφρώσεις και μας θα ωφελήσεις”
Κάποιος ρώτησε τον Αριστοτέλη το γιατί αρέσει στους ανθρώπους να πηγαίνουν σε ωραία μέρη και να κάνουν παρέα με ωραία πρόσωπα, και ο Αριστοτέλης απάντησε: “ είναι μια ερώτηση που μόνο ένας τυφλός θα έκανε”
Ο τύραννος των Συρακουσών Διόνυσος έστειλε τον ποιητή Φιλόξενο στα λατομεία γιατί δεν του αναγνώριζε την “αξία” των ποιημάτων του. Τον ξανακάλεσε για να ακούσει μερικά νέα ποιήματά του, αλλά ο Φιλόξενος σηκώθηκε να φύγει. Ο τύραννος τον ρώτησε που πάει και ο ποιητής απάντησε: “ μα, και πάλι στα λατομεία”
Ένας πατέρας ζήτησε απο τον Αρίστιππο να διδάξει τον γιό του. Ο φιλόσοφος του ζήτησε 500 δρχ και ο πατέρας θεώρησε ότι ήταν υπερβολικό ποσό λέγοντας: “ Μα με τόσα χρήματα θα μπορούσα να αγοράσω κάποιο ζώο” και του απαντά ο Αρίστιππος: “ Αγόρασε…και έτσι θα έχεις δύο”
Μια γερόντισσα δικαζόταν απο τον Φίλιππο ο οποίος νύσταζε πολύ, παρακάλεσε λοιπόν να της δωθεί το δικαίωμα της έφεσης. Απόρησε ο Φίλιππος και την ρώτησε: “ μα σε ποιόν θα υποβάλεις την έφεση εφόσον δεν υπάρχει ανώτερος απο εμένα;” και εκείνη απάντησε “ Στον Φίλιππο όταν δεν θα νυστάζει”
Ο κυνικός φιλόσοφός Θράσυλλος ζήτησε ως αμοιβή απο τον βασιλιά Αντίγονο μια δραχμή, ο Αντίγονος του είπε: “δεν είναι αυτή αντάξια ενός βασιλιά”, τότε ο Θράσυλλος του ζήτησε ένα τάλαντο και του είπε πάλι ο Αντίγονος: “ Αυτό πάλι δνε είναι αντάξιο ενός κυνικού φιλοσόφου”
Ρώτησαν κάποτε τον Αριστοτέλη: “ Τι κερδίζουν αυτοί που λένε ψέματα;¨
και απάντησε: “ Να μην τους πιστεύει κανείς ακόμα και όταν λένε την αλήθεια”

Ρωτήσανε τον Διογένη αν ο θάνατος είναι κάτι κακό και αυτός τους απάντησε: “ Πως μπορούμε να πούμε ότι είναι κακό αυτό, που όταν έρθει δεν το αισθανόμαστε;”
Έτρωγε ο Διογένης στην μέση της αγοράς, και μερικοί μαζευτήκανε γύρω του αποκαλώντας τον “σκύλο”. Ο Διογένης τους απάντησε: “Σκύλοι είστε εσείς που μαζευτήκατε και κοιτάτε έναν άνθρωπο στο στόμα την ώρα που τρώει”
Μιλούσε στην αγορά ο Σωκράτης, και κάποιος γόνος αριστοκρατικής οικογενείας του είπε ότι είναι απο άσημη καταγωγή. Τότε ο Σωκράτης του απάντησε: “ Αν εγώ πρέπει να ντρέπομαι για την άσημη καταγωγή μου, τότε οι καλοί και άξιοι πρόγονοί σου θα πρέπει να νοιώσουν ντροπή για σένα τον ανάξιο απόγονό τους”
Ο Πολυκράτης, τύραννος της Σάμου, χάρισε στον ποιητή ανακρέοντα ένα τάλαντο. Ο ποιητής του το γύρισε πίσω λέγοντας: “ μισώ το δώρο που θα με κάνει να χάσω τον ύπνο μου τα βράδια”
Για έναν φιλάργυρο πλούσιο ο Βίωνας είπε: “ δεν εξουσιάζει αυτός την περιουσία του αλλά η περιουσία του αυτόν”
Ο Μ. Αλέξανδρος έστειλε στον στον Φωκίωνα 100 τάλαντα. Ο Αθηναίος πολιτικός ρώτησε: “ Γιατί ο Αλέξανδρος διάλεξε εμένα απο όλους τους Αθηναίους για να μου χαρίσει 100 τάλαντα;”
Οι απεσταλμένοι απάντησαν: “ γιατί μόνο εσένα θεωρεί έντιμο” Ο Φωκίωνας αρνήθηκε το δώρο λέγοντας: “ Ας μ αφήσει λοιπόν να είμαι και να φαίνομαι έντιμος”
Ο Φίλιππος παρακολουθούσε τους Ολυμπιακούς αγώνες, και κάποιοι Πελοποννήσιοι αν και ευεργετημένοι τον γιουχάριζαν.Οι φίλοι του Φιλίππου εξοργίστηκαν αλλά ο Φίλιππος είπε: “ Αν οι Πελοποννήσιοι ευεργετημένοι συμπεριφέρονται έτσι, φανταστείτε τι θα κάνουν αν τους βλάψω”
Ο ποιητής Ερμόδοτος σε ποίημα του παρουσίασε τον βασιλιά Αντίγονο ως υιό του ήλιου, αλλά ο Αντίγονος του είπε: “ ο δούλος που κρατά το ουροδοχείο δεν θα έχει τέτοια ιδέα για μένα”
Ο Φίλιππος έγραψε στους Σπαρτιάτες όταν έμπαινε στην χώρα τους, τι από τα δύο θέλουν, να μπει ως φίλος ή ως εχθρός, και αυτοί απάντησαν: ¨ούτε το ένα ούτε το άλλο¨
Κάποιος κλώτσησε τον Σωκράτη χωρίς αυτός να αντιδράσει. Οι συνομιλητές του απόρησαν και τον ρώτησαν πως ανέχθηκε κάτι τέτοιο, και αυτός απάντησε: “ Αν με κλοτσούσε γάιδαρος, εγώ θα έπρεπε να τον πάω στα δικαστήρια;”
Επαινούσαν τον Αντισθένη κάποιοι κακοί, και ο φιλόσοφος αναρωτήθηκε:” Μήπως έκανα κάτι κακό;”
Ένας γιατρός εξέταζε τον Παυσανία τον γιο του Πλειστώνακτου και του είπε ότι τίποτα κακό δεν έχει, και κείνος τον ρώτησε: ¨ούτε που έχω εσένα για γιατρό;¨
Ένας άλλος γιατρός είπε στον Παυσανία του Πλειστώνακτου: ¨Παυσανία γέρασες¨ και του απαντά αυτός: ¨τα κατάφερα επειδή δεν είχα εσένα γιατρό¨
Επέστρεφε ο Διογένης απο τους Ολυμπιακούς αγώνες και τον ρώτησαν αν είχε πολύ κόσμο, αυτός απάντησε: “ Κόσμος πολύς, μα άνθρωποι λίγοι”
Ιερέας στην Σαμοθράκη ρωτούσε τον Σπαρτιάτη Λύσανδρο: “ Ποιά ήταν η πιο ασεβής πράξη που έκανες;”
ο Σπαρτιάτης είπε: “ Δεν χρειάζεται να την αναφέρω σε σένα, την ξέρουν οι θεοί”
ο ιερέας επέμενε: “ Πρέπει οπωσδήποτε να την πεις”
ο Σπαρτιάτης ρωτά: “ Σε ποιόν πρέπει να την πω, σε σένα ή στον θεό;”
ο ιερέας είπε: “ στον θεό”
τότε ο Σπαρτιάτης είπε “ Εσύ τότε φύγε απο δω”

Η μητέρα του Διονύσου του πρεσβύτερου, αν και σε μεγάλη ηλικία ζήτησε απο τον γιό της να την παντρέψει, και εκείνος της απάντησε: “ Μπορεί ως τύραννος να παραβιάζω τους νόμους της πόλης, αλλά είναι αδύνατον να παραβιάσω τους νόμους της φύσης”
Ο Δημοσθένης έλεγε στον Φωκίωνα: “ Οι Αθηναίοι θα σε σκοτώσουν αν παραφρονήσουν” και εκείνος απάντησε: “ Εσένα θα σε σκοτώσουν αν έρθουν στα λογικά τους”
Ο Ισοκράτης απο ένα φλύαρο υποψήφιο μαθητή του ζήτησε διπλό μισθό, και όταν ο μαθητής ζήτησε να καταλάβει τον λόγο ο Ισοκράτης του εξήγησε: “ Τον ένα μισθό θα τον δίνεις για να μάθεις να σωπαίνεις και τον δευτερο για να μάθεις να μιλάς”
Όταν ετοιμαζόταν να μιλήσει ένας ανόητος και φλύαρος, ο Θεόκριτος είπε: “ τώρα η γλώσσα θα τρέχει σαν ποτάμι απο ένα μυαλό που τρέχουν λίγες στάλες “
Κάποιος που τιμωρούνταν για κάποια πράξη έλεγε: ¨αμάρτησα χωρίς να το θέλω¨του λέει ένας Λάκωνας: ¨δέξου και την τιμωρία χωρίς να το θέλεις
Ο Αντισθένης μακρυγορούσε κάποτε σε μια διάλεξη, και ο Πλάτωνας παρατήρησε: “ Αγνοείς ότι το μέτρο του λόγου δεν είναι αυτός που μιλά αλλά αυτός που ακούει”
Είπε κάποιος στον Αρίστιππο, σε μια συζήτηση, ότι δεν ξέρει αν είναι προτιμότερος ο πλούτος απο την σοφία, διότι βλέπει συχνά τους σοφούς να χτυπάνε τις πόρτες των πλουσίων, τότε του απάντησε ο Αρίστιππος “ και οι γιατροί επισκέπτονται τα σπίτια των πλουσίων, ποιός όμως δεν θα προτιμούσε να είναι ο θεραπευτής παρά ο άρρωστος;;;”
Ο Διογένης βλέποντας κάποιον να δείχνει ερωτευμένος με μια πλούσια μεσόκοπη είπε: “ αυτός δεν κάρφωσε τα μάτια του σε αυτήν, αλλά τα δόντια του”
Ρωτήθηκε ο Σωκράτης αν είναι σωστό ή όχι να νυμφέυεται κανείς και εκείνος απάντησε: “ θα το μετανοιώσει και στις δύο περιπτώσεις”
Ο Διογένης είπε στον Ξενιάδη που τον είχε αγοράσει για δούλο του: “ ετοιμάσου να κάνεις αυτό που θα σου πω” Ο Ξενιάδης σάστισε και είπε ότι αυτό είναι ανήκουστο και ο Διογένης του είπε: “ Αν αγόραζες γιατρό και ήσουν άρρωστος, δεν θα άκουγες τις εντολές του;”
Κάποιος πέταξε ένα ξύλο και καταλάθος πέτυχε τον Διογένη στο κεφάλι. Καθυστερημένα και κατοπιν εορτής, του είπε “πρόσεχε”
Ο Διογένης του λέει: “ μήπως πρόκειται να το ξαναπετάξεις;”

Ρώτησε κάποιος τον Σωκράτη πως θα μπορούσε να γίνει πλούσιος, και ο Σωκράτης του απάντησε: “ Αν γίνεις φτωχός στις επιθυμίες”
Ο Διογένης πρόσεξε κάποτε ένα μικρό παιδί να πίνει νερό απο μια πηγή με τα χέρια του. Πέταξε το κύπελλο λέγονας: “ αυτό το μικρό παιδί με ξεπέρασε σε απλότητα”
Ο Βίωνας όταν είδε ένα φθονερό άνθρωπο να περνάει στεναχωρημένος σκέφτηκε: “ ή μεγάλο κακό συνέβη σε αυτόν ή σε κάποιον άλλον ευτυχές γεγονός”
Κάποτε ο Αντισθένης γύρισε τον μανδύα που φορούσε έτσι ώστε να φανούν οι τρύπες, για να δείξει την απλότητα του. Ο Σωκράτης που είδε την κίνηση του είπε: “ Αντισθένη, μέσα απο τις τρύπες του ρούχου σου βλέπω καθαρά την ματαιοδοξία σου”
Ταξίδευε ο Βίαντας με πλοίο με κάποιους άλλους γνωστούς για την ασέβεια τους. Ξέσπασε κακοκαιρία και το πλοίο κινδύνευε, τότε οι ασεβείς άρχισαν να επικαλούνται τους θεούς, ο Βίαντας όμως τους φώναξε: ¨Σταματήστε τις προσευχές γιατί αλλοίμονό μας και αν πάρουν χαμπάρι οι θεοί ότι είστε και σεις μέσα στο πλοίο”
Η Ξανθίππη είπε στον Σωκράτη με παράπονο: “ Σε καταδίκασαν άδικα” και της απαντά ο Σωκράτης: “ τι ήθελες να με καταδικάσουν δίκαια;;;;”
Μια μέρα η Ξανθίππη έβαλε τις φωνές στον Σωκράτη και του πέταξε ένα κουβά με βρώμικα νερά, εκείνος ατάραχος είπε: “ Η Ξανθίππη κάνει ότι και ο Δίας, πρώτα βροντά και μετά βρέχει”
Κάποιος ταξιδιώτης μόλις είχε γυρίσει και ρώτησε έναν μάντη για τους δικούς του και εκείνος του είπε: “ όλοι καλά είναι, το ίδιο και ο Πατέρας σου”, ο ταξιδιώτης του είπε: “ ο Πατέρας μου έχει πεθάνει εδώ και δέκα χρόνια” ο μάντης για να το καλύψει: “ εννοούσα τον πραγματικό πατέρα σου”
Ο Δημάρατος (Σπαρτιάτης Βασιλιάς που πήγε με τους Πέρσες) ακούγοντας έναν κιθαρωδό είπε: ¨δεν μου φαίνεται να φλυαρεί άσχημα…¨
Ο Δημάρατος ρωτήθηκε σε κάποια συνέλευση, αν παρέμεινε σιωπηλός επειδή δεν είχε κάτι να πει ή λόγω βλακείας, και αυτός απάντησε: ¨ένας βλάκας δεν μένει ποτέ σιωπηλός¨
Στους πρεσβευτές εκ Σάμου, που ήταν πολύ φλύαροι, είπαν οι Σπαρτιάτες: ¨Τα πρώτα μας διέφυγαν και δεν καταλάβαμε την συνέχεια, επειδή μας διἐφυγαν τα πρώτα¨
Μετά την φυγή του, ο Παυσανίας ο γιος του Πλειστώνακτου, Επαινούσε τους Λακεδαιμόνιους στην Τεγέα, και κάποιος του είπε: ¨γιατί δεν έμεινες στην Σπάρτη μόνο μας κουβαλήθηκες εδώ;¨ και απαντάει ο Παυσανίας: ¨Για τον ίδιο λόγο που και οι γιατροί δεν μένουν κοντά στους υγιείς αλλά πάνε εκεί που υπάρχουν άρρωστοι¨
Όταν οι έφοροι της Σπάρτης καταδίκασαν τον Θηκταμένη σε θάνατο αποχώρησε χαμογελώντας. Όταν κάποιος παρευρισκόμενος τον ρώτησε αν καταφρονεί τους θεσμούς της Σπάρτης και γι αυτό χαμογελά απάντησε: ¨όχι, απλά ευθυμώ επειδή αυτό το πρόστιμο θα το πληρώσω χωρίς να χρειαστεί να δανειστώ


Κάποτε κάποιοι Λάκωνες έβλεπαν έναν πίνακα ζωγραφικής στον οποίο οι Λάκωνες σφαγιάζονταν από τους Αθηναίους, και σχολιάζει ένας Λάκωνας: ¨τι ανδρείοι είναι οι Αθηναίοι…στον πίνακα…
Ο Λεωτυχίδας ο πρώτος, όταν κάποιος του είπε ότι είναι ευμετάβολος απάντησε: ¨λόγω των περιστάσεων και όχι λόγω ελαττωμάτων όπως εσείς
Κάποιος ρώτησε τον Λεωτυχίδα τον πρώτο τον Σπαρτιάτη το πως θα μπορεί κάποιος να διαφυλάξει τα παρόντα αγαθά απάντησε: ¨αν δεν εμπιστεύεται τα πάντα στην τύχη
Όταν πάλι κάποιος ρώτησε τον Λεωτυχίδα τον πρώτο για ποιο λόγο οι Σπαρτιάτες πίνουν λίγο απάντησε: ¨Για να μην αποφασίζουν οι άλλοι για εμάς αλλά εμείς για τους άλλους
Κάποιος ενημέρωσε τον Πλείσταρχο γιο του Λεωνίδα, ότι κάποιος κακολόγος τον επαίνεσε. Αναρωτήθηκε ο Πλείσταρχος: ¨μπας και του είπαν ότι πέθανα; διότι αυτός δεν είναι ικανός να πει καλή κουβέντα για κανέναν ζωντανό
Όταν στην εσωτερική πλευρά της πύλης τυλίχθηκε φίδι γύρω από τον σύρτη και οι μάντεις αποφάνθηκαν ότι πρόκειται για σημεία και τέρατα, είπε τότε ο Λεωτυχίδας του Αρίστωνος (αυτός δεν ήταν το ίδιο πρόσωπο με τον Λεωτυχίδα τον πρώτο): ¨όχι βέβαια, από ότι μου φαίνεται, αν ο σύρτης είχε τυλιχθεί γύρω από το φίδι θα ήταν σημείο και τέρας
Όταν κάποιος πετάχτηκε και μίλησε για πράγματα που δεν ήταν καθόλου άχρηστα σε στιγμή εντελώς άσχετη και άκαιρη, του λέει τότε ο Λέων ο γιος του Ευκρατίδα: ¨Ξένε, μην λες αυτό που πρέπει όταν δεν πρέπει
Αριστοτέλης: “Όταν τα πράγματα δεν γίνονται όπως θέλουμε, τότε πρέπει να τα θέλουμε
όπως γίνονται

Επίκουρος: “Κακό πράγμα η ανάγκη, αλλά δεν είναι ανάγκη να ζει κάποιος δημιουργώντας πολλές ανάγκες”
Επίκουρος: “Αν θέλεις να κάνεις κάποιον πλούσιο, μην του προσθέτεις χρήματα, να του αφαιρείς επιθυμίες”
Ο πολύ καλός γιατρός Περίανδρος τον οποίον επαινούσαν όλοι πάρα πολύ είχε την κακή συνήθεια να γράφει κακά ποιήματα, και ο Αρχίδαος γιός του Αγησιλάου του είπε: ¨Γιατί Περίανδρε τέλος πάντων, έχεις την λόξα να προτιμάς αντί για καλό γιατρό να σε αποκαλούν κακό ποιητή;
Ο Λεωνίδας ο γιος του Αναξανδρίδα ( Ο γνωστός Βασιλιάς των Λακεδαιμόνιων) όταν ειπώθηκε από κάποιον ότι από τα βέλη των βαρβάρων δεν θα μπορεί ούτε το φως του ήλιο να δει, απάντησε: ¨Ευχάριστο θα είναι αυτό, διότι θα τους πολεμήσουμε υπό σκιάν¨
Όταν ρωτήθηκε ο Πολύδωρος ο Λακεδαιμόνιος γιατί οι Σπαρτιάτες ρίχνονται στους κινδύνους του πολέμου με τόση ανδρεία απάντησε: Επειδή έμαθαν να ντρέπονται τους αρχηγούς και όχι να τους φοβούνται
Όταν είδε κάποιος πως τα σκληρά αμύγδαλα πωλούνταν σε διπλή τιμή είπε: μήπως σπανίζουν οι πέτρες;
Ένας από το Άργος είπε: ¨στα μέρη μας υπάρχουν αρκετοί τάφοι Σπαρτιατών¨ και του απαντά ο Σπαρτιάτης; ¨Στα δικά μας πάλι δεν υπάρχει ούτε ένας τάφος των Αργείων¨ (δηλ οι Αργείοι δεν τόλμησαν ποτέ να επιχειρήσουν κατά της Σπάρτης)


ΠΗΓΗ
Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...
Floating Vertical Bar With Share Buttons widget by Making Different